English - Greek Translation Services, Greek Dictionaries, Machine Translation
Translatum - The  Greek Translation Vortal
Translatum.gr - Greek Translation
Greek Translation Services
 Ask a terminology question in the forum!
Sitemap | News | Tell a friend | RSS
Translatum Greek Translation Forum
Our page on facebookFollow us on twitterRSS feed


 Ποιος φοβάται την Αντιγόνη;  
  [Το θέατρο «Τομή» στο Φεστιβάλ του Εδιμβούργου] του Σπύρου Δόικα
  


A theatre review on a five star performance in Edinburgh Fringe Festival of the Tomee theatre company. Periplous magazine, issue 46-7, 1998-9

 Αυτός ο καλλιτέχνης μ’ αρέσει εμένα, λιτός στις ανάγκες του: θέλει μόνο δύο πράγματα, το  ψωμί του και την τέχνη του - panem et Circen (1).
 Νίτσε, Το Λυκόφως των Ειδώλων, 17


Πώς είναι δυνατόν μια Ελληνική παράσταση να παίρνει πέντε αστέρια και ν’ αποσπά διθυραμβικές κριτικές σ’ ένα από τα πιο διάσημα φεστιβάλ του κόσμου, αυτό του Εδιμβούργου, και τα Ελληνικά ΜΜΕ να τηρούν σιγή ιχθύος, όχι μόνο αποτυγχάνοντας ν’ ανακαλύψουν το γεγονός, αλλά επίσης αδιαφορώντας για τα δελτία τύπου που έλαβαν (2); Πως είναι δυνατόν το Ελληνικό προξενείο του Εδιμβούργου να είναι κλειδαμπαρωμένο για δύο μήνες (που ‘τυχαία’ συμπίπτουν με τον μήνα του φεστιβάλ) ενώ το προξενείο της Ζιμπάμπουε (ναι, σωστά διαβάσατε!) όχι μόνο να είναι ανοιχτό, αλλά να διοργανώνει γιορτή στην οποία είναι προσκαλεσμένο όχι μόνο το αντιπροσωπευτικό του συγκρότημα αλλά και όλοι οι υπόλοιποι καλλιτέχνες του φεστιβάλ; (Ερώτηση κρίσεως: αν η Ζιμπάμπουε είναι «τρίτος κόσμος» που θα κατατάσσατε την Ελλάδα;).

Ακόμα και αν η παράσταση δεν άξιζε δεκάρα (άσχετα με ποιανού τα κριτήρια αποφασίζεται κάτι τέτοιο) μόνο και μόνο το γεγονός ότι μια Ελληνική παράσταση έλαβε μια τέτοια κριτική στο εξωτερικό θα έπρεπε να αρκούσε για μια κάποια προσοχή από τα ΜΜΕ.

ΕΔΩ, ΑΦΗΝΟΥΜΕ αυτά τα (τόσο ρητορικά!) ερωτήματα αναπάντητα για να περάσουμε σταδιακά στο καλλιτεχνικό μέρος . . .

Το Θέατρο «Τομή» αποτέλεσε την πιο επιτυχή Ελληνική παρουσία στο φετινό φεστιβάλ του Εδιμβούργου. (Υπήρχε άλλη μία Ελληνική συμμετοχή, αυτή του Δημοτικού Θεάτρου Κερατσινίου, μ’ ένα παιδικό, που πήρε τρία αστέρια για μια παράσταση που παίχτηκε εξ ολοκλήρου στα Ελληνικά.) Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι είναι αυτοχρηματοδοτούμενο συμπεριλαμβανομένων ακόμα και των εξόδων για τα αεροπορικά εισιτήρια (εδώ ‘κολλάει’ το απόφθεγμα του Νίτσε στην εισαγωγή). Και αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που το Θέατρο «Τομή» πηγαίνει στο Εδιμβούργο. Η παρθενική του εμφάνιση έγινε πέρυσι, με ένα «one woman show», σκηνοθετημένο και ερμηνευμένο από την Μαρία Πανούτσου, το οποίο έλαβε την κριτική των τριών αστέρων με μία παράσταση που ήταν εξ ολοκλήρου στην Ελληνική γλώσσα. (Το έργο, Ιστορία Με Τέλος, αποτελεί μια δραματοποιημένη εκδοχή του βιβλίου της Δ. Μ. Μιχαλακέα Γυναικείες Φυλακές Αβέρωφ 1949.)

Επανερχόμενος στην φετινή εμφάνιση μεταφράζω αποσπάσματα της περίφημης κριτικής που έγραψε η Bonnie Lee στην εγκυρότατη Scotsman (19 Αυγούστου 1998):

«Το πάλαι ποτέ Ελληνικό μεγαλείο αποκαθίσταται στο ακέραιο με τον τρόπο που ερμηνεύεται αυτό το σπουδαίο έργο του Σοφοκλή από το Θέατρο Τομή. Είναι ένας θρίαμβος, ένα έργο γεμάτος πάθος, δονούμενο με τα μυστήρια του σύμπαντος. Καταφέρνει να μεταδώσει τέλεια στο κοινό το έλεος και τον τρόμο της κάθαρσης - ένας γιγαντιαίος άθλος για τις 11 π.μ. (...)

Η αισθητική, που είχε σημαντικότατο ρόλο στην αρχαία τραγωδία, είναι στην προκειμένη περίπτωση αρίστη... ο φωτισμός είναι δεξιοτεχνικός. Υπάρχουν μάσκες, εντυπωσιακές δραματουργικές εικόνες και μαγευτικά φωνητικά. Το λευκό φόρεμα της Αντιγόνης, που δεν την συνοδεύει στον προτιθέμενο γάμο της αλλά στον τάφο, συμπληρώνει την δυναμική παρουσία της Βιβής Μάστορα. Δείτε το, κλάψτε και βιώστε την κάθαρση».

Δεν θα αναφερθώ άμεσα σ’ αυτήν την κριτική, αλλά θα προσπαθήσω έμμεσα να αναπτύξω, από θεατρολογικής απόψεως, κάποια από τα σημεία που εθίγησαν σ’αυτήν, προσθέτοντας το δικό μου στίγμα και τοποθετώντας την παράσταση σ’ ένα γενικότερο καλλιτεχνικό πλαίσιο.

Αν κατατάσσαμε θεατρολογικά αυτή τη δουλειά θα την τοποθετούσαμε στο χώρο του πειραματικού θεάτρου, του μεταμοντέρνου, της avant-garde. Η σκηνοθέτιδα μας πληροφορεί ότι όλες οι παραστάσεις της αποτελούν «εργασία εν εξελίξει» (η εν λόγω παράσταση είναι η δεύτερη εκδοχή της Αντιγόνης) πράγμα που μας παραπέμπει σε μια από τις τεχνικές του μεταμοντερνισμού, αυτή του μη συμβατικού τέλους, της αφήγησης ‘ανοιχτού τέλους’ (open-ended narrative).

Τα εμβόλιμα κείμενα του έργου μας υπενθυμίζουν την εμμονή του μεταμοντερνισμού στην διακειμενικότητα (intertextuality), την αλληλεξάρτηση δηλαδή των έργων τέχνης, την ανάμιξη ετερόκλητων χρονολογικά και υφολογικά λόγων (discourses). Δύο κείμενα παρεμβάλλονται στο έργο του Σοφοκλή, το «Κατά Σαδδουκαίων» του Μιχάλη Κατσαρού, σε ανάγνωση του ιδίου, και ο «Ύμνος στην Αγάπη» από την επιστολή του Παύλου προς Κορινθίους, που αποτελεί μια από τις συγκινητικότερες στιγμές του έργου.

Η χρήση διαφορετικών γλωσσικών ιδιωμάτων, (Αρχαία και Νέα Ελληνικά, Ελληνικά της Αγίας Γραφής, και Αγγλικά) αποτελεί μια εξέλιξη από την περσινή παράσταση που ήταν εξ ολοκλήρου στα Ελληνικά, ενώ ταυτόχρονα ενισχύει την μεταμοντέρνα, πολυπολιτισμική υφή του έργου. Είναι σαν να μας λέει ότι στην εποχή της παγκοσμιοποίησης η τέχνη πρέπει να διευρύνει τις πηγές της αντί να τις περιορίζει, πρέπει να συνθέτει αντί ν’ αποσυντίθεται.

Άλλο ένα ενδιαφέρον σκηνοθετικό εύρημα είναι η τελευταία παρουσία της Ευρυδίκης στη σκηνή μέσα από ένα μαγευτικό χορευτικό σόλο, το οποίο αποτελεί και το συναισθηματικό απόγειο του έργου. Η επιλογή της μουσικής εδώ είναι εξαίσια, όχι μόνο για την ποιότητά της αλλά για την πρωτοτυπία της - ποιος άραγε γνωρίζει τον Pablo Esteve, Ισπανό συνθέτη του Μεσαίωνα; Το κομμάτι που ακούγεται λέγεται «Alma Sintamos»και είναι ο θρήνος μιας γυναίκας για τo χαμό της κόρη της.

Η πιο τολμηρή σκηνοθετική παρέμβαση στο έργο του Σοφοκλή, παίρνει την μορφή ενός μονόλογου του Τειρεσία, τον οποίο υποδύεται η σκηνοθέτιδα (παραπέμποντας στην ερμαφρόδιτη φύση του) έχοντας εκδυθεί των δραματικών αμφίων της, υπό τη μορφή ενός εισβολέα-θεατή. Κάτι τέτοιο βέβαια θα επευφημούσε όχι μόνο ο Μπρεχτ, που επέμενε να «αποξενώνει» το κοινό του θυμίζοντας του ότι απλά βλέπει μια παράσταση, αλλά και ο σύγχρονος Augusto Boal, όπου σύμφωνα με το εθιμοτυπικό του «Θεάτρου των Καταπιεσμένων», ο θεατής μπορεί να γίνει ηθοποιός (spect-actor) και να δώσει την δική του έκβαση στο έργο. Και σ’ αυτό ακριβώς το σημείο επικεντρώνεται η μαχητική διάθεση του Θεάτρου «Τομή», καθώς μεταμορφώνεται σε στρατευμένη τέχνη (art engagé) με σκοπό να καταπολεμήσει την αδικία στο έργο, και κατ’ επέκταση, την αδικία στον κόσμο.

Ο μονόλογος είναι κάτι που ενδιαφέρει ιδιαίτερα την Μαρία Πανούτσου, πράγμα που φαίνεται από την μέχρι τώρα δουλειά της. Ωστόσο, μπορεί ν’ αποβεί δίκοπο μαχαίρι. Μια από τις παρενέργειες που μπορεί να έχει αυτή η έμφαση στο μονόλογο είναι ότι απαιτεί μια φοβερή απόδοση από τον ηθοποιό έτσι ώστε να καταφέρει να κρατήσει την προσοχή του θεατή με το λόγο και την κίνηση και όχι με την δραματουργική αλληλεπίδραση πολλών προσώπων. Επίσης εύκολα υπεισέρχεται και μια δυστοκία στην κίνηση, (πράγμα που δεν ισχύει για την ίδια την σκηνοθέτιδα καθώς διδάσκει κινησιολογία) που μπορεί να οδηγήσει σε μια στατικότητα, ή άτεχνη κινητικότητα, και ένα ενεργειακό λίμνασμα. Ο μεγάλος κίνδυνος είναι όλες αυτές οι παρενέργειες να δημιουργήσουν την εντύπωση ενός «πολλαπλού σόλο εν παραλληλία», ιδίως όταν δεν υπάρχει μια αρμονία και μία συνέχεια στο λόγο, στην κίνηση και την ενέργεια των ηθοποιών. Θα δανειστώ μια μουσική μεταφορά για να εξηγήσω τι εννοώ: όπως ένα βιολί ακούει ταυτόχρονα όλα τα υπόλοιπα όργανα της ορχήστρας, συνεχώς ρυθμίζοντας ένταση, τέμπο και αποχρώσεις εκφραστικότητας, έτσι πρέπει και ο ηθοποιός να «ακούει» τους συναδέλφους του. Βέβαια, εδώ μπαίνουμε τόσο βαθιά στην δραματουργική τελετουργία ώστε να εισερχόμαστε στο χώρο της ψυχολογίας. Αναπόφευκτα, ένας ηθοποιός δεν επιζητά απλά να βελτιώσει τη ζωή του μέσα από μια τέτοια επίγνωση αλλά κάτι πολύ παραπάνω - να ελευθερωθεί σε τέτοιο σημείο ώστε να προσφέρει, αδιάντροπα, την πιο αυθεντική και επικοινωνιακή έκδοση του εαυτού του. Μπορούμε να πούμε ότι μέρος της εκπαίδευσης ενός ηθοποιού θα έπρεπε να είναι ένα διαδοχικό ξεγύμνωμα προσωπείων, μια αλληλουχία προσβολών προς το εγώ - η τέλεια «υποκριτική» θα ξεκινήσει μόνο όταν πραγματώσουμε την τέλεια διαφάνεια του εαυτού (που δεν τον αναιρεί αλλά τον εμβαθύνει), όταν θ’ ακούμε τα υπόλοιπα όργανα της ορχήστρας.

Στον αντίποδα του μονόλογου βρίσκεται η έξοχη χρήση του θεατρικού συμβολισμού. Στα χέρια της Μαρίας Πανούτσου ένα πανί μπορεί να γίνει σύμβολο του έρωτα, της μητρότητας, του θανάτου και να μεταμορφωθεί διαδοχικά σε εραστή, σπάργανα, σάβανο. Είναι αυτή όμως η συμβολιστική πανουργία της σκηνοθέτιδος που απαιτεί ένα ερευνητικό πνεύμα, μια βαθιά θεατρική παιδεία και μια συνεχή εγρήγορση από το θεατή για να ανακαλύψει τα κωδικοποιημένα μυνήματα και τις έμμεσες αναφορές σε πρόσωπα και γεγονότα.

Εν κατακλείδι, η «Αντιγόνη» της Μαρίας Πανούτσου είναι μια παράσταση που έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις από τον θεατή, για κάποιες στιγμές μάλιστα μεταβάλλεται, σκόπιμα, σε αντιθέατρο, ανατρέποντας τις θεατρικές συμβάσεις. Το γεγονός όμως ότι συγκίνησε το κοινό του Εδιμβούργου, το οποίο εξάντλησε τα εισιτήρια για όλες τις παραστάσεις, υποδηλώνει ότι κατάφερε, αποφεύγοντας την παγίδα της στείρας, «ακαδημαϊκίζουσας» δραματουργίας όπου συχνά υποπίπτει η avant-garde, να βρει μια δίοδο συναισθηματικής επικοινωνίας με το κοινό του.

Ίσως στην προκειμένη περίπτωση να ταιριάζουν τα λόγια του Κάφκα (από ένα γράμμα στο φίλο του Όσκαρ Πόλακ):

«Τα βιβλία που χρειαζόμαστε είναι αυτά που επενεργούν πάνω μας σαν μια συμφορά, αυτά που μας κάνουν να υποφέρουμε τόσο όσο ο θάνατος ενός ανθρώπου που αγαπάμε περισσότερο από τον εαυτό μας, που μας κάνουν να νοιώθουμε ότι βρισκόμαστε στα πρόθυρα της αυτοκτονίας, ή χαμένοι σ’ένα απόμερο δάσος - ο σκοπός ενός βιβλίου είναι να λειτουργεί σαν το τσεκούρι που σπάει την παγωμένη θάλασσα που βρίσκεται μέσα μας»

Πιστεύω, ότι η πορεία της Μαρίας Πανούτσου, και του Θεάτρου Τομή γενικότερα, είναι όμοια μ’ αυτήν που οραματίζεται ο Κάφκα για την ιδανική του λογοτεχνία, και ότι οι όποιες ατέλειες ή «ημιτέλειες» (ημιτελές ον ως «έργο εν εξελίξει») αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της γενικότερης δημιουργικής διαδικασίας.

Υποσημειώσεις

1) Λογοπαίγνιο του Νίτσε πάνω στο panem et circenses, ήτοι, «άρτο και θεάματα» το οποίο μετατρέπει σε «άρτον και Κίρκη», την γνωστή ομηρική μάγισσα.

2) Εξαιρουμένων δύο άρθρων στον περιοδικό τύπο, ένα στην Ραδιοτηλεόραση (12-18 Σεπ. 1998, σελ. 96) και ένα στον Οικονομικό Ταχυδρόμο (10 Σεπ. 1998, σελ. 112)

Συνδέσεις

tomee theatre
maria panoutsou
kea center for contemporary arts
 


{main}
top
© Translatum.gr 2001-2016. All rights Reserved
Facebook