English - Greek Translation Services, Greek Dictionaries, Machine Translation
Translatum - The  Greek Translation Vortal
Translatum.gr - Greek Translation
Greek Translation Services
 Ask a terminology question in the forum!
Sitemap | News | Tell a friend | RSS
Translatum Greek Translation Forum
Our page on facebookFollow us on twitterRSS feed


Greek translation Greek dictionariesΜανώλης Ηλιάκης [ CV ]
   Οι Μεταμορφώσεις της Πόλης

Το χάος είναι η γεωγραφία της αγάπης
Το μάθημά μου το πήρα
Και αυτός ο δρόμος δεν υπάρχει πουθενά.

ΣΤΕΡΕΟ ΝΟΒΑ

E-mail τυπώστε το




Ο σύγχρονος πολιτισμός βρίσκεται πλέον αντιμέτωπος με τη μετάβαση από τον πραγματικό στον εικονικό χώρο. Υπάρχει η αίσθηση ότι σε αυτή την μετάβαση, το πραγματικό εξαφανίζεται, διαφεύγει, δημιουργώντας απορία για τη σχέση των νέων δεδομένων με την μορφή. Πρώτη φορά στην ιστορία του πολιτισμού μας απασχολεί και μας ανησυχεί ο άυλος χώρος. Oυτοπικούς χώρους έχουμε γνωρίσει από αρχιτέκτονες στα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης, στις μελέτες του Ledoux και του Boullee. Tους χώρους αυτούς όμως δεν μπορούσαμε να τους βιώσουμε, σε αντίθεση με την "εμπειρία" του κυβερνοχώρου.

Όταν μιλάμε για εικονική πραγματικότητα την αντιλαμβανόμαστε μόνο ως αναπαράσταση και όχι ως επίδραση στην δημιουργία νέων αντικειμένων, στο σχεδιασμό, στη θεωρία, και στην εκπαίδευση. Η "εν δυνάμει" εικονική πραγματικότητα δεν δρα σε συγκεκριμένο τόπο, έχει όμως τη δυνατότητα παραγωγής συγκεκριμένων γεγονότων σε τόπους και χρόνους που εμείς ορίζουμε. Στην ηλεκτρονική εποχή καλούμαστε να ξανασκεφτούμε την έννοια του χώρου, τις ιδιότητές του, την κίνηση του ανθρώπου μέσα σε αυτόν, να ορίσουμε εκ νέου την έννοια του χωροχρόνου και της αναπαράστασης σε αυτόν [1] .

1.
Η τακτική του μινιμαλισμού στη Mουσική, στην Aρχιτεκτονική, στις Εφαρμοσμένες Τέχνες και στη Γλυπτική, χαρακτηρίζεται από την επιδίωξη του ελάχιστου, το άγγιγμα του ορίου, το "λίγο πριν" από την εξαφάνιση της φόρμας. Έχει στόχο την εξοικείωση του ανθρώπου με την υλική απουσία περιττών πραγμάτων που "βαραίνουν" τη σκέψη του και την καιθημερινότητά του. Δεν είναι τυχαίο ότι έγινε εύκολα αποδεκτός από καλλιτέχνες και σχεδιαστές της ανατολικής φιλοσοφίας, στην οποία γίνεται λόγος για αποστασιοποίηση από κάθε είδους προσκόλληση που δηλητηριάζει το νου και το σώμα. Στα έργα του αμερικανού μινιμαλιστή γλύπτη Donald Judd κυριαρχεί η επανάληψη πανομοιότυπων, σε απόλυτη συμμετρία και διαταγμένων με βάση κάποιο συγκεκριμένο μαθηματικό τύπο μονάδων από αλουμίνιο ή γαλβανισμένο σίδερο. Οι πρωταρχικές αυτές δομές εξερευνούν τους δομικούς αντιληπτικούς μας κανόνες. Μας αποδεσμεύουν από κάθε "ανώτερη" - περίπλοκη διαδικασία σκέψης, μας επαναφέρουν σε μια πρωταρχική λειτουργία της αντίληψης, που έχει καταστραφεί από την φλυαρία του δυτικού πολιτισμού. Αντίστοιχα στον αμερικανό ζωγράφο Frank Stella και στα έργα του 1960, η ομοιόμορφη επανάληψη λωρίδων χρώματος, δεν έχει στόχο να εκφράσει απολύτως τίποτα, ("Τίποτα δεν συμβαίνει εδώ", έργο του 1964) ή να εξηγήσει με περίπλοκους και δυσνόητους κώδικες. Στα ζωηρόχρωμα έργα του Stella μετά το 1975, γίνεται προσπάθεια διχοτόμησης ανάμεσα στον πραγματικό χώρο και τη δισδιάστατη επιφάνεια του πίνακα, μια διαδικασία την οποία θα μπορούσαμε να παραλληλίσουμε με την μεταφορά του τρισδιάστατου χώρου στην οθόνη του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Αυτές οι ιδέες του μινιμαλισμού προαναγγέλλουν την εποχή του ελάχιστου και της συρρίκνωσης [2] . Η ψηφιακή αντικατάστασή της ύλης απαιτεί το πέρασμα στον κηβερνοχώρο, δημιουργώντας μια άλλη σχέση του ανθρώπου με τον πραγματικό χώρο.

Επεμβάσεις όπως αυτές του Christo στο αστικό περιβάλλον, μας βάζουν σε σκέψεις για το πώς έχουμε συνηθίσει να αντιλαμβανόμαστε τον δομημένο χώρο. Το τύλιγμα του κοινοβουλίου του Βερολίνου, ενός κτιρίου με έντονη συμβολική σημασία για την πόλη, δημιουργεί ένα νέο χώρο γύρω του. Η υπέρβαση της "χρηστικής" του λειτουργίας και η ανατροπή της κλίμακάς του, προκαλεί μια νέα ανάγνωση του κτίσματος και της σχέσης του με την πόλη. Μεταφέρει τη ζωή έξω από ένα δημόσιο κτίριο δίχως δημόσια χρήση, κάνει έμψυχη την πόλη, τονίζει τον άψυχο χαρακτήρα του κοινοβουλίου και δημιουργεί ένα γεγονός έξω από αυτό. Το κτίριο λειτουργεί ακριβώς αντίστροφα από αυτό που υποστήριζε ο Mies van der Rohe: ότι θα πρέπει να αποκαλύπτει την εσωτερική του δράση και ζωή και να συμμετέχει ενεργά στο περιβάλλον. Το ντυμένο με ύφασμα κτίριο δεν θέλει να αποκαλύψει καμία εσωτερική δράση, γίνεται ένα αντικείμενο ξένο, συμπαγές ως προς την πόλη. Όλα υπάρχουν πέρα από αυτό.

Σε happenings όπως στην αναρρίχηση στον πύργο επικοινωνιών της Βαρκελώνης του αρχιτέκτονα Santiago Calatrava, ένα τοπόσημο για την πόλη της Ισπανίας, γίνεται ένα σχόλιο: αλλάζοντας την χρήση ενός κτιρίου, για σκοπούς ξένους προς αυτό, δημιουργείται ένας "άλλος" τόπος. Αυτός ο "άλλος" τόπος, ανατρέπει (έστω και κατά τη διάρκεια ενός happening ) την καθιερωμένη ροή των γεγονότων μέσα και έξω από τον πύργο. Ένα γεγονός για τον Foucault έχει αξία ύπαρξης όταν δεν είναι απλώς μια λογική ακολουθία λέξεων ή δράσεων, αλλά μια στιγμή διάβρωσης, κατάρρευσης, αμφισβήτησης ή προβληματισμού. Τα "γεγονότα σκέψης" όπως χαρακτηριστικά τα ονομάζει ο Foucault, αναιρούν την υπόθεση του πλαισίου μέσα στο οποίο αναπτύσσονται, προκαλώντας την ευκαιρία ή την πιθανότητα για την κατασκευή ενός άλλου πλαισίου. Ο τρόπος με τον οποίο κατοικούμε καθορίζεται από γεγονότα και το διπολικό σχήμα της συνήθειας και του ανοίκειου, της πεπατημένης οδού και του πειραματισμού.

Στους χάρτες που συνθέτουν οι καλλιτέχνες Richard Long, Dennis Oppeneim, Robert Smithson, δεν υπάρχει η πρόθεση να μετρήσουν τον κόσμο, να καθορίσουν αποστάσεις ή να βοηθήσουν στον προσανατολισμό, όπως στόχο έχει η επιστήμη της χαρτογραφίας. Θέλουν να "αποπροσανατολίσουν" ! Οι χάρτες βοηθούν στο να χαθείς ή στο να προσδιορίσεις τον εαυτό σου, σε μια άλλη νοηματική για τη γεωγραφία και την πολεοδομία. Η γεωγραφία ενός τόπου περιέχει και την γεωγραφία της σκέψης. Έτσι οι καλλιτέχνες στη θέση των ονομάτων των πόλεων σημειώνουν συναισθήματα (ψυχογεωγραφία) και στη θέση ονομάτων δρόμων, πολιτικές λέξεις. 'Ένας χάρτης μπορεί να είναι μια πολιτική πρόταση, μια καταγραφή σκέψεων με αφορμή την απώλεια του χώρου [3] .

Η ρευστότητα της σύγχρονης κοινωνίας δεν ενδιαφέρεται για χώρους με ταυτότητα. Τα δημόσια κτήρια οφείλουν να είναι απλά σταθμοί διέλευσης ανθρώπινου δυναμικού. Η εργολαβική τάση παραγωγής κτιρίων χωρίς κανένα αρχιτεκτονικό χαρακτήρα, κρύβει καλώς ή κακώς την ανάγκη της σύγχρονης εποχής να καταργήσει ταυτότητες και αρχιτεκτονικά ρεύματα με συγκεκριμένο χαρακτήρα. Μια νέα ανάγκη κτιρίου δημιουργείται, αντίθετη με τις ανάγκες που εξυπηρετούσε το "κτίριο μηχανή" του Le Corbusier. Είναι το κτίριο - κόμβος σε δίκτυο το οποίο επιτρέπει τον μέγιστο αριθμό διασυνδέσεων με όλους τους άλλους υπαρκτούς σήμερα και μελλοντικούς κόμβους του δικτύου. Σημασία δεν έχει η συνάντηση με το αντικείμενο, αλλά η πρόσβαση στην πληροφορία και με αυτή την έννοια το κτίριο- κόμβος τείνει να είναι ανεξάρτητο τόπου, αμφισβητεί ακόμα και την αναγκαιότητα συγκρότησής του σε ένα και μοναδικό γεωγραφικό χώρο. Θα μπορούσε απλά να υπάρχει στο χώρο του δικτύου. Η δυνατότητα ευελιξίας στη χρήση και η συνεχής μεταμόρφωση του κτιρίου και του χώρου που το περιβάλλει είναι απαίτηση της εποχής μας.

Αυτή η έννοια της μεταμόρφωσης υπήρχε ανέκαθεν στο δομημένο χώρο. Αρκεί να σκεφτούμε όλες τις αλλαγές χρήσης που έχουν συντελεστεί σε πολύ σημαντικά κτίρια αλλά και ολόκληρες πόλεις στην ιστορία της αρχιτεκτονικής. Σημαντικό παράδειγμα το Spalato της Δαλματίας. Το ρωμαϊκό παλάτι του Διοκλητιανού με τον μετασχηματισμό των εσωτερικών του χαρακτηριστικών σε πόλη αποδεικνύει τον άπειρο πλούτο των μετασχηματισμών στην αρχιτεκτονική όταν αυτή λειτουργεί πάνω σε συγκεκριμένες μορφές. Στο Spalato αποδίδονται νέες χρήσεις και νέες σημασίες σε αμετάβλητες μορφές. [4] Η ιδέα του ακραίου προσδιορισμού της μορφής και η αντιστοιχία με την μέγιστη ικανότητα προσαρμογής της σε πολλαπλές λειτουργίες είναι χαρακτηριστικό των πειραματισμών της αποδόμησης και του μεταμοντέρνου κινήματος. Ας θυμηθούμε τα έργα του Aldo Rossi τα περισσότερα εκ' των οποίων βασίζονται σε τρεις ή τέσσερις αρχετυπικές μορφές τις οποίες παραλλάσσει. Ακόμα και όταν σχεδιάζει αντικείμενα καθημερινής χρήσης, η φόρμα τους μοιάζει με αναγεννησιακά κωδωνοστάσια και κτίρια.

Στο πάρκο La Villete του Παρισιού, στα "folies" του Bernard Tschumi, του σημαντικότερου ίσως εκπροσώπου της απόδόμησης στην αρχιτεκτονική, παρατηρούμε, πως η μορφή αποστασιοποιείται από την λειτουργία. Τα "folies" αρχικά δημιουργήθηκαν χωρίς να έχουν κάποια συγκεκριμένη χρήση. Η μορφή τους δεν ακολουθεί τη λειτουργία ούτε άλλωστε την φαντασία όπως λέει χαρακτηριστικά ο αρχιτέκτονας. Τα μικρά αυτά κτίρια "βρήκαν" τη χρήση που τους ταιριάζει κατά την πάροδο του χρόνου. Στόχος του Tschumi ήταν να αποτελέσουν σημεία δραστηριοτήτων, δημιουργίας καταστάσεων και προγραμμάτων. Τα ίδια τα γεγονότα που δημιουργούνταν σε αυτά, καθόρισαν και την λειτουργία τους. Εκφράζουν την αντίθεση στο σταθερό και αμετάβλητο στο χρόνο, στο "ουσιαστικό" και το μνημειώδες. Έτσι ανά πάσα στιγμή μπορούν να αλλάξουν χρήση ή να καταργήσουν κάθε έννοια χρήσης. Η κατοίκηση δεν είναι μια απλή διαδικασία κατάληψης ενός χώρου. Περιέχει την κατασκευή γεγονότων, την εφευρετικότητα, την ικανοποίηση συναισθημάτων. Οι κανονιστικές σχέσεις αιτίας και αποτελέσματος στον σχεδιασμό αποκλείουν την ρευστότητα και τον πειραματισμό [5] .

Το ενδιαφέρον στις σύγχρονες πόλεις, σύμφωνα με τους στοχαστές της αποδόμησης, βρίσκεται ακριβώς στην αμείλικτη ανάγκη για αλλαγή. Όταν η μορφή και η τάξη αυτοκαταστρέφεται, αντανακλώντας τις συναρπαστικές απαιτήσεις για αλλαγή της κοινωνίας, τότε κάτι σημαντικό συμβαίνει. Ίσως το "σοκ" της καταστροφής και της αλλαγής είναι ότι μας έχει μείνει για να επικοινωνήσουμε σε μια εποχή γενικευμένης πληροφόρησης. Η εντατικοποίηση και η επιτάχυνση της αστικής εμπειρίας που ονομάζεται "σοκ", οδηγεί στη σύγκρουση και την αποσύνδεση από νοσταλγικές νόρμες. Οι ησυχαστικές και ανακουφιστικές λύσεις της κατεστημένης πολιτικής, προτείνουν αποκαταστάσεις και υποταγή στην παράδοση, ανεξαρτήτως εάν αυτή έχει να προτείνει κάτι για το παρόν. Η επιδερμική επέμβαση σε σημαντικούς πολεοδομικούς ιστούς οι οποίοι έχουν χάσει τη λειτουργία και σημασία τους από τις ραγδαίες εξελίξεις, δεν ωφελεί σε κάτι. Η εμπορευματοποίηση της νοσταλγίας, δεν μπορεί να προβάλλεται ως Ιστορία.

2.
Αυτό που θα έπρεπε να μας ανησυχεί περισσότερο σε κάθε ιστορική εξέλιξη της πόλης, είναι η απώλεια του χώρου και όχι η μεταμόρφωσή του. Απώλεια χώρου υπάρχει όταν ολόκληρα κέντρα πόλεων μετασχηματίζονται σε τόπους κατανάλωσης ακυρώνοντας κάθε άλλη αξία και χρήση τους. Η ομοιότυπη επανάληψη, η διαρκής αναπαραγωγή της ίδιας εταιρικής ταυτότητας σε σημαντικά σημεία της πόλης, προκειμένου να αυξηθεί η εμπορικότητα της επιχείρησης, εξομοιώνει και απαλείφει την διαφορετικότητα του πολεοδομικού ιστού. Μια παγερή τάξη, αυστηρά καθορισμένη από τους μηχανισμούς του marketing και του franchising, επιβάλλεται από το σύγχρονο εμπόριο. Χαρακτηριστική εικόνα η Oxford Street του Λονδίνου στην οποία επαναλαμβάνονται κατά μήκος της καταστήματα της ίδιας αλυσίδας χωρίς καμία διαφοροποίηση στη μορφή και με πλήρη αδιαφορία για το κέλυφος όπου αναπτύσσονται. Το αποτέλεσμα αυτής της τακτικής είναι το χάσιμο του προσανατολισμού και της αρχιτεκτονικής ανάγνωσης των κτιρίων. Οι τοπικές ιδιαιτερότητες που μπορεί να έχει ο πολεοδομικός ιστός εξαφανίζονται και όλα ομογενοποιούνται στο όνομα του εμπορίου [6].

Μια περιπλάνηση στον πεζόδρομο της Ερμού της Αθήνας με τα πολυτελή "αποστειρωμένα" καταστήματα έχει σίγουρα πολύ λιγότερο ενδιαφέρον από αυτήν της οδού Αθηνάς, με όλη την ετερότητα και αμφισημία που δημιουργείται κατά μήκος της. Η Αθηνάς σκιαγραφεί μια γνήσια - πηγαία έκφραση ζωής, δεν περιθωριοποιεί τις μειονότητες δημιουργώντας γκέτο στο όνομα της κάθε "αναβάθμισης".

Η αρχιτεκτονική καταστημάτων όταν γίνεται χώρος πειραματισμού σημαντικών σχεδιαστών όπως ο Et. Sottsas, μπορεί να εκφράσει σε σύντομο χρονικό διάστημα θεωρίες και τακτικές σχεδιασμού. Ο έλεγχος του βαθμού επιτυχίας των στόχων που έχουν τεθεί είναι άμεσος, σε αντίθεση με μεγάλα αρχιτεκτονικά και πολεοδομικά προγράμματα τα οποία αλλοιώνονται ή μηδενίζονται από τον κρατικό έλεγχο. Ακόμα και η ισοπεδωτική λογική της εταιρικής ταυτότητας μπορεί να παρακαμφθεί όταν ανήσυχοι αρχιτέκτονες όπως ο Rem Koolhaas, ασχολούνται με τέτοιου είδους εταιρίες. Πρόσφατα ανακοινώθηκε ο σχεδιασμός των καταστημάτων Prada από τον Koolhaas, ο όποίος σε συνέντευξη του δήλωσε ότι κάθε κατάστημα θα είναι ιδιαίτερο, και δεν θα υπάρχει η λογική της στείρας τυποποίησης. Στο παρελθόν τα καταστήματα Esprit του Sottsas αποτέλεσαν πεδίο δοκιμών νέων υλικών (πολυκαρμπονικών, ινών, συγκολλητών φύλλων) και ιδεών που συχνά έφταναν τα όρια του kitsch ηθελημένα.

Δυστυχώς όμως, όλες οι ιδέες των πρωτοποριών και η απόπειρά τους για μετασχηματισμό της ίδιας της Ζωής, χρησιμοποιούνται αποσπασματικά χάνοντας το νόημά τους και διαστρεβλώνονται στο όνομα της εμπορευματοποίησης. Όταν η Barbara Kruger παραλλάσσει τον Καρτεσιανό αφορισμό, λέγοντας "I shop therefore I am", μας κάνει να σκεφτούμε ότι το κατάστημα είναι ένας αδιάφορος χώρος αγοροπωλησίας, όπου το θέαμα δεν είναι μόνο οι βιτρίνες και τα ράφια αλλά και ο κόσμος που κινείται μέσα σε αυτόν τον ελεγχόμενο χώρο. Η "εμπειρία" της κατανάλωσης, σημαντικότερη πολλές φορές και από το ίδιο το θέαμα, διαμορφώνεται από τους μηχανισμούς του marketing με τέτοιο τρόπο, ώστε να καταργεί κάθε έννοια ποιητικής του χώρου όπως την ορίζει ο Gaston Bachelard.

Η ανάπτυξη του ηλεκτρονικού εμπορίου αποδεσμεύει τον καταναλωτή από την "φυσική" χωρική μετακίνησή του στο κατάστημα. Η μείωση της κυκλοφορίας ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα των μητροπόλεων, μέσω του ηλεκτρονικού εμπορίου, δίνει μια άλλη διάσταση στον χωρόχρονο της πόλης. Μείωση του χρόνου μετακίνησης για καταναλωτικές δραστηριότητες, ίσως δίνει την ευκαιρία για μια διαφορετική προσέγγιση της αστικής εμπειρίας από τους κατοίκους. Μπορεί να δημιουργηθεί γόνιμο έδαφος για την ανάπτυξη ενός κοινωνικού βίου που θα είναι απελευθερωμένος από την φρενίτιδα του καταναλωτισμού, έτσι ώστε να υπάρχει περισσότερη διάθεση για ανθρώπινη χωροταξική αλλαγή.

Η κατάργηση της μέχρι τώρα εικόνας που είχαμε για ένα κατάστημα, η μετακόμισή του σε έναν τυφλό χώρο αποθήκης και σ' έναν γεωγραφικό χώρο μακριά από αστικά κέντρα άγνωστο σους καταναλωτές, μας φέρνει αντιμέτωπους με την κατάργηση της ψυχοσωματικής εμπειρίας της κατανάλωσης. Μια ηλεκτρονική επιχείρηση δεν χρειάζεται παρά μόνο μια αποθήκη φύλαξης των προiόντων και υπαλλήλους για διευθέτηση των παραγγελιών. Η αναζήτηση ενός προϊόντος μέσα από έγχρωμους καταλόγους σε ιστοσελίδες, η γρήγορη μετακίνησή μας σε άυλους χώρους κατανάλωσης, μεταμορφώνει την καθιερωμένη εμπορική ζώνη της πόλης, αλλά ταυτόχρονα εγκυμονεί και τον κίνδυνο υποβάθμισης του δημόσιου χώρου. Τα κελύφη στο κέντρο της πόλης όπου στεγάζονταν μέχρι τώρα οι επιχειρήσεις που μεταπήδησαν στο ηλεκτρονικό εμπόριο, εγκαταλείπονται και χάνουν την αυξημένη τους ζήτηση.

Απώλεια χώρου υπάρχει επίσης όταν μηχανισμοί παρακολούθησης και ελέγχου καταργούν την ελεύθερη έκφραση ή διαμαρτυρία σε αυτόν. Χαρακτηριστική η κριτική του Mike Davis στα νέα χωροταξικά σχέδια για την πόλη του Los Angeles. Οι μητροπολιτικές ψυχώσεις, η ιδιωτικοποίηση του δημόσιου χώρου, η πειθαρχική επιτήρηση, μια υστερία για ασφάλεια, ενισχύει την γκετοποίηση και την ταξική πόλωση. Το στρατηγικό σχέδιο για την πόλη του Los Angeles ορθώνει ένα βάρβαρο αρχιτεκτονικό όριο, μια οχύρωση ενός κέντρου- φρουρίου που εποπτεύει το υπόλοιπο κομμάτι της πόλης. Ένα ιδιότυπο χωρικό απαρτχάιντ, απαγορεύει την είσοδο κάθε άπορου "αστικού νομάδα" στο νέο κέντρο. Τα ηλεκτρονικά μάτια παρακολούθησης σημάνουν συναγερμό, όταν η παραμικρή κίνηση καταστρέφει την κοινωνικο-χωρική τάξη και πειθαρχία [7].

Απώλεια χώρου έχουμε και στους ακάλυπτους των οικοδομικών τετραγώνων.
Ο μοντερνισμός δεν θέλησε να δώσει βαρύτητα στον ακάλυπτο από φόβο μήπως μιμηθεί παραδοσιακές τυπολογίες όπως το αίθριο. Μεγαλύτερο και σημαντικότερο ρόλο στο σχεδιασμό είχε η πρόσοψη [8]. Η κακή χρήση των ιδεών του μοντερνισμού δημιούργησε ψυχρές "οικιστικές μηχανές" οι οποίες εξυπηρετούν την παραγωγική διαδικασία αδιαφορώντας και υποβαθμίζοντας τους κοινόχρηστους χώρους, όπως ο ακάλυπτος. Ο αρχικός στόχος για ενοποίηση των ακάλυπτων προκειμένου να μετατραπούν σε χώρους συνεύρεσης έχει αποτύχει ολοκληρωτικά στην Αθήνα και σε μεγάλο βαθμό στις περισσότερες μητροπόλεις με συνεχές σύστημα δόμησης.

Ο χώρος του ακάλυπτου δεν έχει ταυτότητα, προσανατολισμό, γεωμετρία. Είναι ο "κενός χώρος" που επιβάλλει η νομοθεσία, ένα αναγκαίο κακό για επαρκή φωτισμό και αερισμό. Ο ακάλυπτος δεν είναι οικείος στους χρήστες του- δεν έχει χρήση? είναι ο νεκρός χώρος που προσπαθούν να κρύψουν οι σκηνογραφικές προσόψεις των πολυκατοικιών. Ο Freud όμως μας δίδαξε, πως ότι κρύβουμε και καταπιέζουμε στο ασυνείδητό μας επιστρέφει και εκδικείται.

3.
Σύμφωνα με τον Marx η πολεοδομία δεν υπάρχει - είναι μια ιδεολογία. Το δομημένο περιβάλλον είναι αποτέλεσμα ενός συστήματος που υπερεκμεταλλεύτηκε το χώρο, που έδωσε παράλογη αξία στη γη, που ενσωμάτωσε την εκμεταλλευτική του εικόνα στα κτίρια, τους δρόμους, τις πλατείες. Η σκέψη αυτή στους Καταστασιακούς εξελίσσεται και η πολεοδομία αποτελεί μια καθαρά θεαματική ιδεολογία, που οργανώνει όλη την κοινωνική ζωή σε θέαμα, συμβάλλει στην απομόνωση και εκμηδενίζει την συμμετοχή. "Η πόλη είναι ο χώρος της ιστορίας, γιατί είναι συγκέντρωση της κρατικής δύναμης, που καθιστά δυνατό το ιστορικό εγχείρημα, και, ταυτόχρονα συνείδηση του παρελθόντος. Η τάση διάλυσης της πόλης, εκφράζει την καθυστέρηση υποταγής της οικονομίας στην ιστορική συνείδηση και της ενοποίησης της κοινωνίας που θα ανακτήσει τις δυνάμεις που αποσπάστηκαν από αυτή" [9].

Όταν ανακοινώνονται πολεοδομικές αναπλάσεις, ο σημαντικότερος στόχος τις περισσότερες φορές είναι η αύξηση της εμπορικότητας. Ακόμα και όταν γίνονται επεμβάσεις με στόχο τον επαναπροσδιορισμό της σχέσης της πόλης με την κουλτούρα της, τις περισσότερες φορές παράγονται χωρικές μεταμορφώσεις που αναιρούν το κοινωνικό γίγνεσθαι και απομακρύνουν κάθε προοδευτική τάση που μπορεί να αναπτυχθεί στο νέο χώρο. Η ισχυροποίηση για παράδειγμα του ιστορικού άξονα των Ηλυσίων πεδίων στο Παρίσι με την κατασκευή της αψίδας της Defense μοιάζει αυταρχική. Εξυμνεί την ισχυρή κεντρική εξουσία των Ναπολεόντειων χρόνων, χωρίς κανένα σχόλιο για την ιστορία.

Τα μουσεία όταν γίνονται αντικείμενα- μνημεία έχουν ακριβώς την ίδια αντίληψη εξουσίας. Ο επισκέπτης παθητικά υπάρχει εκεί για να καταναλώσει και όχι να συμμετέχει σε μια ενεργητική διαδικασία περιήγησης. Η περιπλάνηση στο Z.K.M. (Κέντρο Τέχνης και Τεχνολογίας των Νέων Μέσων) στο διαδίκτυο, έχει πολύ περισσότερο ενδιαφέρον από μια τυπική επίσκεψη σε ένα "καθώς πρέπει" μουσείο [10]. Έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε ν' ανταποκρίνεται στη διαδραστικότητα των νέων μέσων και ν΄απεικονίζει τον τρόπο δράσης τους. Ο άυλος χώρος του μουσείου λειτουργεί ως σύνδεσμος για σύγχρονους καλλιτέχνες και για άτομα που ασχολούνται με τις νέες τεχνολογίες και την εφαρμογή τους στις Καλές Τέχνες. Η φυσική παρουσία μιας πραγματικής έκθεσης αποτελεί αποτύπωμα της εικονικής. Ο νεκρός χώρος ενός μουσείου καταργείται, η διάθεση για επικοινωνία και η απρόσμενη ανεύρεση ενός στοιχείου- πληροφορίας αποκωδικοποιούνται και βρίσκουν υπόσταση σε ένα ψηφιακό περιβάλλον.

Η μεταμόρφωση του σύγχρονου χώρου περνάει καθημερινά από τους άυλους χώρους των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Αυτό αρχικά σοκάρει διότι είναι κάτι διαφορετικό από την μέχρι τώρα εμπειρία του ανθρώπου. Η αισθητική εμπειρία όμως σύμφωνα με τον Benjamin, βασίζεται κατά πολύ στο να διατηρηθεί η ανοικειοποίηση (Unheimlichkeit) ζωντανή. Τόποι πειραματισμού και εξελισσόμενων εμπειριών σε ιστοσελίδες μπορούν να λειτουργήσουν σαν τα συγκοινωνούντα δοχεία του Breton στην ερμηνεία των ονείρων [11]. Το δοχείο του πραγματικού επικοινωνεί με το δοχείο των προσομοιώσεών του. Η ρευστότητα αυτών των ορίων συσχετίζεται εύκολα με τον τρόπο με τον οποίο τα νέα εκφραστικά μέσα αφομοιώνουν τα στοιχεία του υλικού κόσμου, ώστε να επιστρέψουν σε αυτόν, επανακαθορίζοντάς τον.

Πειράματα επικοινωνίας του διαδικτύου με τον αστικό χώρο έχουν ήδη γίνει. Η εμφάνιση εικόνων και μηνυμάτων που επιλέγει κάθε πολίτης μέσω του διαδικτύου σε γιγαντοοθόνες οι οποίες επεμβαίνουν στο τοπίο της πόλης είναι μια απλή εφαρμογή. Ο εικαστικός Αlan Dunning έχει προσκαλέσει στο παρελθόν (από το 1996) ανθρώπους από όλον τον κόσμο να συμμετάσχουν στον σχεδιασμό και την κατασκευή μιας εφήμερης ψηφιακής πόλης. Οι συνδεδεμένοι χρήστες στο διαδίκτυο είχαν τη δυνατότητα να παραθέτουν αναλυτικές περιγραφές πόλεων, όπως οι οι ίδιοι τις φαντάζονταν. Στη διάρκεια των έξι εβδομάδων που διήρκεσε το γεγονός, οι επισκέπτες του δρώμενου είχαν τη δυνατότητα να εξερευνήσουν μέσω των υπολογιστών τους το χώρο όπου θα επέλεγαν, ο οποίος συνεχώς άλλαζε, ανάλογα με τα κείμενα που εισάγονταν και διαμόρφωναν τις εικόνες της πόλης [12].

Όλο το εγχείρημα μας παραπέμπει στις θεωρίες και πρακτικές των σιτουασιονιστών. Στα ψυχογεώγραφικά παιχνίδια του Guy Debord στο Παρίσι, δυο περιπλανώμενοι δίνουν ραντεβού χωρίς να καθορίζουν χρόνο ή τόπο συνάντησης. Αφήνοντας ίχνη πίσω τους ο ένας συναισθάνεται την παρουσία του άλλου, χωρίς απαραίτητα να καταφέρνει να τον συναντήσει. Οι αστάθμητοι παράγοντες στην περιπλάνηση αυξάνουν το ενδιαφέρον και προκαλούν τη δημιουργία καταστάσεων. Ακριβώς η ίδια ιδέα της derive πραγματοποιείται στην περιπλάνηση του ψηφιακού τοπίου του Dunning. Όταν εκλείπει η πνευματική εγρήγορση ενός κατοίκου της πόλης που περιπλανιέται σε αυτή, μπορεί η περιπλάνηση στο διαδίκτυο να έχει αυτή τη χαμένη κινητικότητα και δραστηριότητα της υλικής πόλης. Η μοναχική περιπλάνηση σε φανταστικές πόλεις,μπορεί τελικά να περιέχει μια εν δυνάμει επικοινωνία πολύ σημαντικότερη από την ψευδαισθητική επικοινωνία της καθημερινής υλικής πόλης. Η αντίφαση επικοινωνίας και απομόνωσης που δημιουργείται μέσα στο διαδίκτυο, έχει περισσότερο να κάνει με την ποιότητα χρήσης του. Ο ίδιος χώρος απομόνωσης υπάρχει και στο φυσικό τοπίο της πόλης. Μήπως τα κέντρα διασκέδασης δεν περιέχουν την ίδια απομόνωση; Το διαδίκτυο απλά αντικατοπτρίζει την υπάρχουσα μοναξιά και απομόνωση.

Ένας σύγχρονος Baudelaire θα είχε τη δυνατότητα σήμερα να περιπλανιέται σε μια παγκόσμια ηλεκτρονική πόλη και όχι μόνο στο Παρίσι, ανακαλύπτοντας την αλληγορία μέσα στην καθημερινότητα. Η περιπλάνηση στη νέα πραγματικότητα δίνει μια άλλη έννοια στην αλληγορία που αναζητούσε ο Baudelaire, καθώς ο γεωγραφικός χώρος μετατρέπεται σε χρόνο - ο μόνος χώρος που απομένει όπως λέει ο Paul Virilio στην "Υπερεκτεθειμένη Πόλη" ( The Overexposed City ), είναι αυτός μεταξύ της οθόνης και του χρήστη. "Οι διαστάσεις του χώρου δεν μπορούν να διαχωριστούν από την ταχύτητα της μετάδοσης" [13].

Στην πρόταση που είχε κάνει ο Koolhaas για το κτίριο του Ζentrum fur Kunst und Medientechnologien στην Καρλσρούη, φαίνεται καθαρά το πως η εμπειρία του διαδικτύου μεταφράζεται σε αρχιτεκτονική. Χάρη σε έναν μεταλλικό φέροντα οργανισμό, είναι δυνατή η εναλλαγή ορόφων που αποτελούν μέρος του φέροντα οργανισμού και ορόφων χωρίς κανένα φέρον στοιχείο. Η κατασκευή αυτή επιτρέπει τη μεγαλύτερη δυνατή ευελιξία στην οργάνωση των εκθεσιακών χώρων, παρόμοια με την ευελιξία στην κατασκευή ιστοσελίδων. Κυλιώμενες σκάλες οι οποίες διαπερνούν την καθ΄ύψος δομή και δραστηριότητα του κέντρου επιτρέπουν την γρήγορη μεταφορά από το ένα γεγονός του Κέντρου στο άλλο. Κάποιες άλλες μηχανικές σκάλες επιτρέπουν τη γρήγορη μεταφορά έξω από το κτίριο, εκφράζοντας έτσι την τυχαιότητα και πολυπλοκότητα της μετακίνησης που υπάρχει στον κόσμο των ηλεκτρονικών δικτύων. Ο κενός χώρος που δημιουργείται ανάμεσα στην εσωτερική δομή και την εξωτερική επιφάνεια, επιτρέπει τον σχηματισμό μιας ημιδιάφανης πρόσοψης από πολυεστέρα, πάνω στην οποία προβάλλονται εικόνες από το εσωτερικό του κτιρίου. Αυτή η ηλεκτρονική μεταφορά πληροφοριών από μια μεταλλική δομή- σκαλωσιά, διαμέσου ενός κενού χώρου στην επίπεδη "οθόνη" της πρόσοψης, μοιάζει να αφηγείται το πέρασμα από τον υλικό στον άυλο χώρο και αντίστροφα.

Το κτίριο περιέχει τη δυναμική της πόλης όπου καλείται να συνυπάρξει. Η διαδικασία σχεδιασμού, δεν περιορίζεται μόνο σε μια στείρα σχεδιαστική και φορμαλιστική αναζήτηση. Ενδιαφέρεται για την διερεύνηση της δυναμικής και της ψυχογεωγραφίας της πόλης. Η "κλινική απογραφή" των δεδομένων της τοποθεσίας όπου θα χτιστεί το κτίριο, οδηγεί με τρόπο αποφασιστικό στην τελική πρόταση. H παρουσίαση αυτού του εγχειρήματος, στο βιβλίο S,M,L,XL ξεκινάει με τη φράση: "Karlsruhe is a city in denial" [14]. Η αποφασιστικότητα των κατοίκων, για συσπείρωση και αντίδραση σε κάθε δυσάρεστο συμβάν που τους απειλεί, είναι ένα γεγονός που δεν αφήνει αδιάφορη την ομάδα μελέτης. Οι αντιφάσεις και ασυνέχειες της πόλης συμπυκνώνονται στα σχέδια και την συμβολική σύνθεση του Κέντρου. Οι πληροφορίες επεξεργάζονται με την βοήθεια της ψηφιακής τεχνολογίας (γίνονται εικονικός χώρος στο κέλυφος του κτιρίου), προκειμένου να ξαναγυρίσουν στο φυσικό χώρο της πόλης με την βοήθεια των επισκεπτών.

Η μεταφορά ενός φυσικού γεγονότος σε έναν ηλεκτρονικό χώρο και το αντίστροφο, απασχολεί επίσης την ομάδα Les Corps Indice από το Μόντρεαλ του Καναδά. Στην χορευτική τηλεματική παράσταση που ανέβηκε και στην Ελλάδα στο 3ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου και νέων Μέσων για την Τέχνη, η τεχνολογία της τηλεματικής έδινε τη δυνατότητα στον χορευτή να είναι σε πολλούς χώρους ταυτόχρονα. Ένα δρώμενο μπορούσε την ίδια στιγμή να παράγεται και να παρουσιάζεται σε παράλληλους χώρους ανεξάρτητα από τη φυσική παρουσία των ερμηνευτών. Ο δημιουργικός διάλογος του πραγματικού με το εικονικό με την βοήθεια της γρήγορης (real time) μεταφοράς εικόνας και ήχου, είναι ένα αρχικό βήμα γεφύρωσης των δύο αντίθετων κόσμων. Ο εικονικός χώρος επιστρέφει επεξεργασμένος στον φυσικό χώρο, αποκτώντας μια νέα δυναμική σχέση με αυτόν.

Όπως επισημαίνει ο Αdolf Loos, ο καλλιεργημένος άνθρωπος δεν κοιτάζει έξω από το παράθυρο. Το παράθυρο υπάρχει για να αφήνει το φως να περνάει μέσα, σε αντίθεση με το βλέμμα που πρέπει να μένει στο εσωτερικό, προκειμένου το άτομο να μπορεί να στοχάζεται και να ονειρεύεται. Κατά την άποψη του ο κάτοικος της μεγαλούπολης θα πρέπει να προσπαθεί να κρατήσει την "ατομικότητά" του - αυτή ακριβώς η σκέψη είναι ένα από τα σημαντικά θέματα της αρχιτεκτονικής του. Η άμυνα του Αdolf Loos για το παράθυρο, με τα νέα τεχνολογικά μέσα, γίνεται πλέον περιττή. Η απουσία διαλόγου ενός ιδιωτικού εσωτερικού κυττάρου με τον δρόμο και τον δημόσιο χώρο ασαφούς χρήσεως της μητρόπολης, μπορεί να αποκατασταθεί με την χρήση ενός παραθύρου-οθόνης, όπου η ατομικότητα δεν καταργείται.

Η συνεργασία του υλικού με το ψηφιακό περιβάλλον, στο μέλλον θα είναι ακόμα συχνότερη. Πως θα ήταν άραγε εάν οι ασαφείς και απωθητικές εικόνες της πόλης μεταφέρονταν στον εικονικό χώρο ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή, όπου θα τονιζόταν αυτή η αμφισημία, προσδιορίζοντας ότι οι εικόνες δεν αντιπροσωπεύουν την ιδανική "ομορφιά", αλλά αποτελούν τεκμήριο της ίδιας της εξέλιξης της πόλης; Ίσως η διαδικασία αυτή να βοηθούσε στο να μετουσιωθεί αυτό που ονομάζουμε "άσχημο", σύμφωνα με μια αντίληψη για το όμορφο που μένει προσκολλημένο στο παρελθόν (νεοκλασικά πρότυπα κ.ο.κ.) , σε μια αστική μετάλλαξη όπου θα αναγνωρίζεται ως ενδιαφέρον στοιχείο η ετερότητα που κρύβει στην ουσία την ζωντάνια της πόλης. Η πολυλειτουργία και κοινωνική πανσπερμία του αστικού χώρου, απαιτεί αλλεπάλληλες μεταλλάξεις, καταργώντας κάθε έννοια τυπολογίας. Αυτή η εικόνα που δημιουργείται και αρχικά δεν μας είναι ευανάγνωστη ή προφανής, δημιουργεί από μόνη της αισθητική και δεν έχει καμία ανάγκη αναβάθμισης και "κάθαρσης" [15].

Οι εμπειρίες της πόλης που δεν μπορούν να αποκωδικοποιηθούν ψηφιακά παραμένουν στις πόλεις, ως απομονωμένα μητροπολιτικά γεγονότα, αποτυπώματα, τα οποία ίσως στο μέλλον μέσα από την περιπλάνηση στον κυβερνοχώρο θα μπορέσουν να αποκτήσουν μια νέα δυναμική, βοηθώντας στη δημιουργία ενός νέου αστικού περιβάλλοντος.

Οι ψηφιακές τεχνικές και η πληροφορική τεχνολογία μεταβάλλουν τον τρόπο που η σύγχρονη κοινωνία προσεγγίζει τον υλικό χώρο, τον τρόπο που επικοινωνεί και αναπαριστά τα βιώματά της. Στην εικονική πραγματικότητα δεν προσδιορίζεται απλά η γεωμετρία ή η μορφολογία ενός χώρου ψευδαισθητικά, όπως συμβαίνει στην προοπτική της Αναγέννησης. Υπάρχει το στοιχείο του χρόνου και της ενεργητικής συμμετοχής. Στην διαδικασία της προσομοίωσης ενός πραγματικού χώρου, δεν έχουμε την κατασκευή ενός συγκεκριμένου αντικειμένου ή μιας στατικής εικόνας, αλλά ενός συστήματος μετατροπών με άπειρη δυνατότητα αποτελεσμάτων. Έτσι η εικονική πραγματικότητα βρίσκεται σε μία κατάσταση συνεχών μεταμορφώσεων, γιατί η ύπαρξή της τοποθετείται ουσιαστικά στο επίπεδο της νοητικής σύλληψης. Δομεί τις συνθήκες αντίληψης και οργάνωσης του ορατού.

4.
Ό Paul Virilio λέει χαρακτηριστικά, από το 1984, πως αν η αεροπλοΐα που εμφανίστηκε την ίδια χρονιά με τον κινηματογράφο, προκάλεσε μια αναθεώρηση της αντίληψης που βλέπουμε τον κόσμο και μια ριζική αλλαγή της οπτικής γωνίας, οι πληροφοριογραφικές τεχνικές θα προκαλέσουν με την σειρά τους μια αναπροσαρμογή του πραγματικού και των απεικονίσεών του. "Εκεί όπου υπάρχει ο μεγαλύτερος κίνδυνος εκεί βρίσκεται και η σωτηρία. Η σωτηρία είναι στην άκρη του γκρεμού και κάθε φορά που πλησιάζουμε σε έναν κίνδυνο πλησιάζουμε στη σωτηρία. Είναι το παράδοξο της σύγχρονης κοινωνίας" [16].

Στα τελευταία κείμενά του ο Virilio, περισσότερο απογοητευμένος, μιλά για την εμφάνιση της κυβερνοβόμβας και τον πόλεμο της πληροφορίας [17]. Ασκεί κριτική για την απεδαφικοποιημένη Μεταπόλη, μια παγκόσμια ολοκληρωτική ηλεκτρονική πόλη στην οποία ο συνολοποιητικός χαρακτήρας της δεν διαφεύγει από κανέναν. Δίπλα στην ταχύτητα των πληροφοριών, υπάρχει και η συγκέντρωση των πληροφοριών, απαραίτητο στοιχείο της παγκόσμιας εξουσιαστικής μηχανής, η οποία με τα νέα μέσα διευκολύνει την διακυβέρνηση των διασκορπισμένων πληθυσμών. Το εικονικό υπερκέντρο ερημώνει τον αγροτικό χώρο, αφήνει τις μεσαίες πόλεις να παρακμάζουν, αφού αδυνατούν να αντισταθούν για πολύ καιρό στην έλξη των μητροπόλεων που διαθέτουν το σύνολο των τηλεπικοινωνιακών εξοπλισμών καθώς και των επίγειων ή εναέριων συγκοινωνιών μεγάλης ταχύτητας.

Οι πόλεις στο μέλλον δεν θα έχουν σχέση με τον κλασσικό τους ορισμό : το αναγνωρίσιμο κέντρο, τα όριά τους και την περιφέρεια. Σύμφωνα με τις μελέτες του Rem Koolhaas η έννοια της κεντρικότητας θα εκλείψει και η πυκνότητα του πληθυσμού θα κατανεμηθεί ομοιόμορφα. Θα μιλάμε για την διασκορπισμένη πόλη, τη μολυσματική αναπαραγωγή του αμερικανικού μοντέλου, το αντίθετο του πυκνού ιστορικού χαρακτήρα της ευρωπαiκής πόλης. Μελλοντικές πόλεις θα δούμε στην Αφρική και την Ασία, στο Λάγκος της Νιγηρίας.

Η αλληλεπίδραση του ψηφιακού με τον υλικό χώρο θα είναι μια συνηθισμένη εικόνα στο μέλλον. Εάν σε αυτή τη νέα πραγματικότητα δεν υπάρχει το στοιχείο της ελευθερίας όπως ορίζεται από τον Μαρξ - όχι στην αφηρημένη της μορφή -, τότε μια νέα εποχή ολοκληρωτισμού θα αρχίσει. Οι άνθρωποι θα πρέπει να είναι ελεύθεροι από την υλική ανάγκη, από τον μόχθο, από το βάρος του να αφιερώνουν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους, στην πάλη με την αναγκαιότητα. Όταν η ελευθερία, θεωρείται κοινωνικό προνόμιο, σημαίνει ότι υπάρχει σκλαβωμένος χρόνος, άρα εργασία στην οποία το άτομο δεν αναγνωρίζει τον εαυτό του.

Στην Ανώτατη Σχολή Τέχνης των Νέων Μέσων της Τεχνολογίας της Κολωνίας, η Τέχνη, η Φιλοσοφία, η Επιστήμη και η Τεχνολογία δικτυώνονται με έναν πρωτόγνωρο και συναρπαστικό τρόπο, με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών. Αυτό το πείραμα ας είναι η αρχή για μια ευρύτερη εφαρμογή σε όλους του κοινωνικούς τομείς, που θα φέρει μια μητροπολιτική -χωρική μεταμόρφωση, ενάντια στην ολοκληρωτική ισοπέδωση της παγκοσμιοποίησης [18].

Η μεταμόρφωση της πόλης θα μπορέσει να έχει χαρακτήρα κοινωνικό, μόνο όταν οι νέες τεχνολογίες και τα ηλεκτρονικά δίκτυα δεν θα έχουν ως βασικό στόχο την εμπορευματοποίηση.

 
 
 

top
© Translatum.gr 2001-2016. All rights Reserved
Facebook