Σημείωση: αυτό το άρθρο ανανεώνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα τόσο για την ύλη του όσο για τους συνδέσμους.
Τελευταία ανανέωση 31.10.02
Οι μεταφραστές ήταν από τους πρώτους που σάρωσαν το διαδίκτυο αναζητώντας έναν άγνωστο όρο, ένα αρκτικόλεξο ή οποιαδήποτε άλλη πληροφορία που θα μπορούσε να διευκολύνει την εργασία τους. Ποια μεθοδολογία αναζήτησης πρέπει να υιοθετήσει ένας μεταφραστής για τις συγκεκριμένες του ανάγκες; Ποια είναι τα λεξικά και οι κόμβοι που θα αποτελέσουν τα μόνιμα εργαλεία αναφοράς του; Οι μηχανές αναζήτησης (search engines) Οι μηχανές αναζήτησης είναι ένα μαγικό εργαλείο για το μεταφραστή που αναζητά μια λέξη, μια συντομογραφία ή απλά θέλει να επαληθεύσει μια υπόθεση αρκεί βέβαια να χρησιμοποιήσει την κατάλληλη στρατηγική αναζήτησης. Οι μηχανές αναζήτησης είναι δικτυακοί τόποι που διαθέτουν ένα ειδικό λογισμικό που τους επιτρέπει να χτενίζουν ανά τακτά χρονικά διαστήματα το διαδίκτυο και να συλλέγουν τα ευρήματά τους σε μια τεράστια βάση δεδομένων. Καθώς η κάθε μηχανή αναζήτησης συλλέγει, ταξινομεί και αποθηκεύει αυτές τις πληροφορίες με διαφορετικό τρόπο, τα αποτελέσματα της ίδιας έρευνας σε κάθε μια από αυτές θα διαφέρουν. Υπάρχουν χιλιάδες μηχανές αναζήτησης. Ορισμένες τοπικής εμβέλειας και κάποιες άλλες εξειδικευμένες για να κάνουν έρευνα σ’ ένα συγκεκριμένο τομέα όπως π.χ. ιατρική. Έναν κατάλογο μηχανών αναζήτησης θα βρείτε εδώ. Ας ξεκινήσουμε με τη δημοφιλέστερη μηχανή αναζήτησης, τη Yahoo. Η Yahoo είναι ένα τεράστιο δικτυακό ευρετήριο που κατατάσσει τις πληροφορίες σε τέσσερις γενικές κατηγορίες και πολυάριθμες υποκατηγορίες. Είναι ιδανική όταν κανείς ψάχνει κάτι αρκετά γνωστό και θέλει να βρει χωρίς χρονοτριβές τους πιο εμπεριστατωμένους δικτυακούς τόπους που είναι αφιερωμένοι σ’ αυτό. Μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει τη Yahoo χωρίς να της θέσει λέξεις κλειδιά. Απλά ξεκινά από μία κατηγορία και συνεχίζει εστιαζόμενος σε όλο και πιο συγκεκριμένα γνωστικά πεδία. Για παράδειγμα αν θέλει κανείς να μάθει περισσότερα για τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα πάει στην κατηγορία Science-Engineering, μετά επιλέγει Automobiles, μετά Alternative Fuel Vehicles, τα οποία θα τον οδηγήσουν στα Electric Vehicles, Solar Vehicles και Hybrid Vehicles Για να περιορίσει κανείς την έρευνά του μπορεί είτε να βάλει τις λέξεις-κλειδιά σε εισαγωγικά, είτε να χρησιμοποιήσει τους λεγόμενους τελεστές Bool μέσω της προηγμένης αναζήτησης («Advanced Search»). Οι τελεστές Bool είναι οι αγγλικές λέξεις AND, OR, NOT, NEAR. Για παράδειγμα αν κάνουμε έρευνα με τις λέξεις «υπουργείο εξωτερικών» (σε εισαγωγικά) θα βρούμε κείμενα όπου υπάρχουν αυτές οι δύο λέξεις στη συγκεκριμένη σειρά. Αν αφαιρέσουμε το εισαγωγικά θα έχουμε σελίδες όπου βρίσκεται έστω μία από τις δύο. Αν βάλουμε ανάμεσά τους το AND θα βρούμε σελίδες όπου, π.χ. στην 5η γραμμή έχουμε το «υπουργείο παιδείας» και στην 9η το «εξωτερικών μεταδόσεων». Αν βάλουμε το NEAR τότε θα έχουμε ευρήματα του τύπου «υπουργείο των εξωτερικών», «υπουργείο εξωτερικών». Η ερευνητική στρατηγική μας πρέπει να μεταβάλλεται ανάλογα με τις ανάγκες της εκάστοτε έρευνας. Αν αναζητήσει κανείς έναν εξειδικευμένο όρο μέσω μιας μηχανής αναζήτησης είναι πολύ πιθανόν να βρει μια επεξήγησή του στους κόμβους όπου συναντάται. Διαφορετικά, μπορεί να συνάγει τη σημασία του μέσω των συμφραζομένων. Υπάρχει επίσης η δυνατότητα, να βρει τη μετάφρασή του σε κάποια ψηφιακή Στήλη της Ρωσέττης [1] κάποιο δίγλωσσο / πολύγλωσσο κόμβο δηλαδή που διαθέτει τις πληροφορίες του σε παραπάνω από μία γλώσσα. Η ευρωπαϊκή κοινότητα είναι ένας από τους κατεξοχήν παροχείς τέτοιων κόμβων. Μια ματιά στα αρχεία που περιέχουν το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα σας πείσει. Πάνω δεξιά από κάθε κείμενο αυτού του κόμβου θα βρείτε μια σειρά κουτάκια με τις συντομογραφίες των γλωσσών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αν κάνετε κλικ σε ένα από αυτά θα δείτε το ίδιο κείμενο σε μία άλλη γλώσσα. Για τα καθ’ υμάς ένας τρίγλωσσος κόμβος (ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά) είναι τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας. Οι ελληνικοί κόμβοι που έχουν τα κείμενά τους και στα αγγλικά είναι πάρα πολλοί για να τους απαριθμήσει κανείς. Για τέτοιου είδους έρευνες είναι αρκετά χρήσιμη η μηχανή αναζήτησης Altavista καθώς δίνει τη δυνατότητα αναζήτησης με επιλογή γλώσσας. Έτσι, π.χ. αν ψάχνουμε την απόδοση του όρου interlibrary loan μπορούμε να επιλέξουμε τα ελληνικά στην Altavista όταν κάνουμε την έρευνά μας. Πιθανότατα κάποιος δίγλωσσος ελληνικός κόμβος θα αναφέρει τον όρο. Καμία όμως από τις ελληνικές μηχανές αναζήτησης δεν μπορεί να ξεπεράσει τη μηχανή αναζήτησης της πύλης του ΔΟΛ . Άλλες ελληνικές μηχανές αναζήτησης είναι οι Greek Indexer, Robby, Thea, Toxo. Έναν κατάλογο με τις ελληνικές μηχανές αναζήτησης θα βρείτε εδώ.
Η Altavista ενδείκνυται επίσης στις περιπτώσεις που αναζητούμε έναν όρο του οποίου γνωρίζουμε μόνο τα πρώτα γράμματα ή σε περίπτωση που θέλουμε να συμπεριλάβουμε στην έρευνά μας όλες τις λέξεις τής ίδιας ρίζας ή μορφολογικά της παράγωγα. Αυτό το επιτυγχάνουμε με τη χρήση του αστερίσκου ως μπαλαντέρ (wild- card). Έτσι, αν αναζητήσουμε το ραδιενεργ* θα βρούμε το ραδιενεργός, ραδιενέργεια, ραδιενεργά, κ.τ.λ. Παρομοίως, αν αναζητούμε την επεξήγηση μιας συντομογραφίας και ο αριθμός των άσχετων εγγράφων που προέκυψαν στην έρευνά μας φαίνεται μεγάλος, μπορούμε να περιορίσουμε τα ευρήματα με το να προσθέσουμε ένα μέρος του όρου (αν το γνωρίζουμε) χρησιμοποιώντας τελεστές Bool ή περιορίζοντας τις γλώσσες. Για παράδειγμα αν δεν ξέρουμε τι είναι το ΔΝΤ αλλά υποψιαζόμαστε ότι η πρώτη λέξη σημαίνει Διεθνές τότε στην αναζήτηση γράφουμε: Διεθνές AND ΔΝΤ. Αν τα κείμενα που βρήκαμε είναι πολύ μεγάλα και μας είναι δύσκολο να εντοπίσουμε τις λέξεις-κλειδιά με το μάτι τότε απλά πατάτε Ctrl+F ή από το Edit επιλέγετε το Find (on this page).Περισσότερα περί αναζήτησης στο άρθρο WW Search του τεύχος Δεκεμβρίου-Ιανουαρίου 1988 του ROM.
Τα λεξικά του διαδικτύου
Υπάρχουν άπειρα λεξικά στο διαδίκτυο, πολλά από αυτά αμφίβολης χρησιμότητας ή σε εμβρυακό επίπεδο ανάπτυξης. Είναι σημαντικό λοιπόν να ξέρει κανείς ποια είναι αυτά που θα του χρησιμεύσουν περισσότερο. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε ένα διαδικτυακό λεξικό πρέπει να ανατρέχει κανείς όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με μία λέξη που δεν μπορεί να βρει ούτε στα έντυπα λεξικά, ούτε στα λεξικά σε CD-ROM (αν έχει). Αυτός ο κανόνας βέβαια παύει να είναι τόσο αυστηρός για αυτούς που δουλεύουν σε χώρους που τους παρέχουν συνεχή σύνδεση με το διαδίκτυο. Το βασικό πλεονέκτημα των ηλεκτρονικών λεξικών του διαδικτύου είναι το ότι είναι «ανοιχτά», δηλαδή έχουν τη δυνατότητα να υπόκεινται σε απεριόριστο εμπλουτισμό και τροποποίηση της ύλης τους. Με άλλα λόγια, είναι σα να έχει κανείς ένα λεξικό σπίτι του και κάθε πρωί που ξυπνάει να ανακαλύπτει ότι έχουν προστεθεί σελίδες, με νέα λήμματα και βελτιώσεις στα ήδη υπάρχοντα. Ή ακόμα (και αυτό ισχύει και για τις περισσότερες από τις νέες εγκυκλοπαίδειες σε CD-ROM) να βρίσκει στα ράφια του νέα βιβλία που εμφανίστηκαν ως δια μαγείας. Φυσικά, αυτά τα νέα βιβλία δεν είναι παρά το υπερκείμενο ( hypertext), που από ένα λήμμα διακοσίων λέξεων πάνω σ’ ένα συγκεκριμένο θέμα, μπορεί να μας παραπέμψει σ’ ένα άλλο των εξήντα χιλιάδων. Ένα από τα βασικά μειονεκτήματα όμως αυτών των λεξικών είναι η διαθεσιμότητά τους. Έτσι, θα μπορούσαμε να τα κατατάξουμε σε πέντε γενικές κατηγορίες, ανάλογα με το επίπεδο διαθεσιμότητας. Στην πρώτη κατηγορία έχουμε τα συνδρομητικά, αυτά δηλαδή που πρέπει να πληρώνουμε συνδρομή (μέσω πιστωτικής κάρτας) για να έχουμε πρόσβαση. Ευτυχώς, τέτοια λεξικά είναι ελάχιστα δυστυχώς συγκαταλέγονται σε αυτά το λεξικό της Οξφόρδης και κάποιες πολύ καλές on-line εγκυκλοπαίδειες όπως η Encarta. Η συνδρομή του Oxford English Dictionary για ατομική άδεια ανέρχεται στο αστρονομικό ποσόν των $550. Όσον αφορά δε την Encarta μπορεί κανείς να κάνει μια δωρεάν δοκιμή διάρκειας 15 μερών που του δίνει τη δυνατότητα να κατεβάσει μέχρι 25 άρθρα. (Για περισσότερα σχετικά με εγκυκλοπαίδειες βλέπε άρθρο Ψηφιακές Εγκυκλοπαίδειες, τεύχος Ιουνίου-Ιουλίου 1999 του Rom και στην σχετική σελίδα του translatum διαμέσου της οποίας μπορείτε να εκτελέσετε αναζήτηση για τις δημοφιλέστερες εγκυκλοπαίδειες του διαδικτύου). Στην δεύτερη κατηγορία ανήκουν αυτά που παρέχουν πρόσβαση ανά όρο. Σ’ αυτήν την περίπτωση οδηγούμαστε σε πολλαπλά κλικ για την ανεύρεση κάποιων όρων, έστω και αν αρχίζουν από το ίδιο γράμμα. Μια περαιτέρω διαφοροποίηση σε αυτά τα λεξικά είναι ότι ορισμένα προσφέρουν την μετάφραση ή επεξήγηση του όρου ενώ κάποια άλλα απαιτούν ένα ακόμα κλικ. Στην τρίτη κατηγορία ανήκουν αυτά που παρέχουν πρόσβαση ανά γράμμα. Και εδώ διαιρούνται σε αυτά που έχουν ανάλυση ή επεξήγηση των όρων και εκείνα που απαιτούν ένα ακόμα κλικ. Στην τέταρτη κατηγορία έχουμε αυτά που μας δίνουν την δυνατότητα ν’ αναζητήσουμε κάποιον όρο χωρίς να επιτρέπουν πρόσβαση στο ίδιο το λεξικό. Στην πέμπτη κατηγορία ανήκουν τα λεξικά τα οποία μας παρέχουν την δυνατότητα πλήρους πρόσβασης και αντιγραφής τους με ένα save στο σκληρό μας. Αυτά είναι και τα λεξικά που προτιμώ! Αξίζει να σημειωθεί ότι εκτός από αυτές τις κατηγορίες έχουμε και τις υβριδικές, αυτές δηλαδή που συνδυάζουν χαρακτηριστικά από δυο διαφορετικές κατηγορίες.
Μονόγλωσσα λεξικά
Ίσως το καλύτερο λεξικό του κόσμου να μην είναι καν λεξικό, αλλά μεταλεξικό και δω πάλι οι μεταφραστές της Αγγλικής είναι οι ευνοημένοι. Τι εννοώ μ’ αυτό; Θα σας εξηγήσω αμέσως. Το πρόθεμα μετα- σε υπολογιστικά συμφραζόμενα έχει συνήθως να κάνει τη μετάβαση σε ένα ευρύτερο επίπεδο λειτουργικότητας. Το Onelook είναι ένα είδους λεξικού το οποίο αντί να έχει δικά του λήμματα εκτελεί χρέη μηχανής αναζήτησης και ανασυνδυασμού των επιμέρους λεξικών με τα οποία διασυνδέεται. Το Onelook εκτελεί την αναζήτησή του σε 842 (επί το πλείστον ειδικευμένα) λεξικά που αριθμούν 4.877.206 λέξεις! Πέρα από την δυνατότητα εύρεσης της λέξης που μας ενδιαφέρει μπορούμε να μεταβούμε, κάνοντας κλικ στο browse dictionaries που βρίσκεται στις επιλογές στο πάνω μέρος της σελίδας, στους συνδέσμους των επιμέρους λεξικών. Αυτοί οι σύνδεσμοι μπορούν να μας οδηγήσουν σε συγκεκριμένα λεξικά που τυγχάνει να μας ενδιαφέρουν άμεσα πολλά από τα οποία μπορούμε να σώσουμε στον σκληρό μας σε μορφή κειμένου ή αρχείου html. Θα συμβούλευα σε πολλές περιπτώσεις την αποθήκευση ως html (ή ακόμη καλύτερα όταν κάνετε Save as επιλέξτε από το Save as Type, Web Archive Single File (mht) το οποίο έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργεί ένα μόνο αρχείο, δηλαδή να μην έχετε ένα αρχείο html και ένα άλλο html_files με τις φωτογραφίες του τόπου) επιλέξτε για τον απλούστατο λόγο ότι άνευ μορφοποιήσεως τα λεξικά μπορεί να γίνουν δυσανάγνωστα ή να απαιτούν περαιτέρω μορφοποίηση για μεγέθυνση γραμματοσειρών και αφαίρεση πινάκων, πλαισίων, εικόνων, κ.ο.κ. Εναλλακτικά, κατεβάστε τα σε txt καθώς έτσι θα εξαφανιστεί αυτόματα η μορφοποίηση (όπως τα πλαίσια και οι εικόνες). Μία τρίτη λύση είναι να χρησιμοποιήσετε ένα πρόγραμμα τύπου offline browser το οποίο αναλαμβάνει να κατεβάσει για εσάς ολόκληρους δικτυακούς τόπους, όπως το HTTrack Website Copier το οποίο είναι freeware.
Λεξικά που περιλαμβάνουν την ελληνική γλώσσα
Το ευτύχημα είναι ότι το «Χρυσή Έκδοση» της Ματζέντα, μπορεί κανείς να το βρει σε πληθώρα δικτυακών τόπων εκτός του Translatum (το οποίο από τον Απρίλιο του 2001 λειτουργεί και από τα Ελληνικά στα Αγγλικά) όπως αυτόν του ΔΟΛ και αυτόν της Ματζέντα. Δε χρειάζεται να πει κανείς πολλά για το εν λόγω λεξικό: τόσο από υπολογιστική πλευρά όσο και από λεξικογραφική είναι ό,τι καλύτερο κυκλοφορεί σήμερα σε CD-ROM και βιβλίο (το βιβλίο είναι μόνο αγγλοελληνικό) στην Ελλάδα. Το λεξικό σε CD-ROM και σε βιβλίο μπορείτε να το αγοράσετε on-line από το Translatum με 10% έκπτωση καθώς και άλλα λεξικά της Ματζέντα. Αν θέλει κανείς μόνο δύο (ορολογικά) λεξικά τότε αυτά πρέπει να είναι τo λεξικό της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, το λεγόμενο Eurodicautom και το λεξικό Euterpe MultiTerm της Trados. Αν αυτός ο σύνδεσμος δε λειτουργεί δοκιμάστε αυτόν και επιλέξτε Euterpe. Το Eurodicautom έχει ένα κάπως πολύπλοκο μενού. Αυτό που έχει σημασία είναι να επιλέξουμε τη γλώσσα πηγή (source language – η γλώσσα στην οποία είναι ο άγνωστος όρος) και τη γλώσσα στόχο (target language – η γλώσσα στην οποία θέλουμε ν’ αποδοθεί ο όρος). Ένα άλλο πολύγλωσσο λεξικό (γενικό) που περιλαμβάνει την ελληνική γλώσσα (χωρίς όμως την εμβάθυνση των προηγουμένων) είναι το Logos.
Εξειδικευμένα ελληνικά λεξικά
Υπάρχουν τέσσερα λεξικά που άπτονται της πληροφορικής, ένα με όρους του ιντερνέτ και άλλο ένα με όρους Δικτύων. Αυτά είναι το Informatics Terminology Dictionary των ΤΕΙ του Πειραιά, το Πρακτικό Λεξικό Πληροφορικής που φιλοξενεί ο otenet σε συνεργασία με τις εκδόσεις Γκιούρδας το λεξικό Mercury και το Λεξικό Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ένας σχετικά απλός αλλά αποτελεσματικός τρόπος να αξιολογήσει συγκριτικά κανείς κάποια λεξικά, είναι να τους υποβάλλει κάποιους προσεχτικά διαλεγμένους όρους και να εξετάσει τα αποτελέσματα. Για παράδειγμα, στην πληροφορική θα μπορούσε κανείς να υποβάλει ένα ευρέως χρησιμοποιούμενο όρο, όπως το bus (για να δει πόσο βαθιά αναλύει τον όρο και κατά πόσον παραπέμπει σε παράγωγα), έναν λιγότερο όπως το daughter board, και άλλον ένα που βγήκε σχετικά πρόσφατα, που θα μπορούσε να είναι το artilect («νοήμων τέχνημα») – όρος που μάλλον δύσκολα θα βρει. Έτσι, υποβάλλοντας τον όρο bus στο λεξικό του ΤΕΙ Πειραιά (με επιλεγμένο το soft seek) πήραμε την απόδοση του ως αρτηρία, μια ερμηνεία τού τι σημαίνει, καθώς και την παράθεση άλλων 19 συναφών όρων. Το βάθος και εύρος του λεξικού του ΤΕΙ Πειραιά απέτυχαν να συναγωνιστούν τα υπόλοιπα. Το λεξικό του otenet εκτός από την ερμηνεία, έδωσε ως ορισμό το αρτηρία και με παρέπεμψε σε άλλους τρεις συναφείς όρους: αρτηρία δεδομένων, αρτηρία διευθύνσεων και αρτηρία ελέγχου. Το Λεξικό του Πανεπιστημίου Αθηνών έδωσε μόνο την απόδοση ως αρτηρία. Το Mercury ως κανάλι. Οι απόδοση των λεξικών στους υπόλοιπους όρους ήταν συνεπής με αυτές τις πρώτες ενδείξεις, επαληθεύοντας έτσι τις προβλέψεις μου.Το λεξικό ορών του ιντερνέτ θα το βρείτε σε ελληνική εκδοχή καθώς και σε πολλές άλλες γλώσσες. Το μειονέκτημά του είναι ότι, παρόλο που επεξηγεί με σαφήνεια τους όρους, δεν είναι ερμηνευτικό.Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα γλωσσάρια της Microsoft που καλύπτουν τους όρους των Windows, του Word, του Excel και άλλων δημοφιλών προγραμμάτων της σε μεγάλο αριθμό γλωσσών συμπεριλαμβανομένων των ελληνικών. Άλλο ένα καλό τεχνικό λεξικό είναι το Αγγλοελληνικό λεξικό Ακτινοπροστασίας του Δημόκριτου. Το Αγγλοελληνικό και Ελληνοαγγλικό Τεχνικό λεξικό της Glossa μπορεί να μην είναι το καλύτερο (ορισμένα από τα λήμματα όμως δεν έχουν αποδοθεί στα Ελληνικά), ούτε το πληρέστερο (έχει 1.000 όρους σε ελεύθερη πρόσβαση και 13.000 για τους συνεργάτες της εταιρίας). Ωστόσο, μπορεί κανείς να βρει κάποιους ενδιαφέροντες τεχνικούς όρους που ίσως δεν έβρισκε αλλού. Ο κόμβος της Glossa έχει και μία σελίδα με συνδέσμους για ελληνικά λεξικά την οποία δεν προτείνω καθώς στις περισσότερες περιπτώσεις είτε οι παραπομπές παραπέμπουν στο… πουθενά, είτε σε άχρηστα λεξικά όπως το Greek words in English το οποίο έχει ελάχιστες ή ακόμα και μηδαμινές καταχωρήσεις ανά γράμμα. Τα υπόλοιπα λεξικά έχουν ήδη καλυφθεί από αυτό το άρθρο. Άλλη μία σελίδα με συνδέσμους για ελληνικά λεξικά θα βρείτε στo Ευγενίδειο. Η πιο πλήρης όμως συλλογή ελληνικών λεξικών υπάρχει στο translatum. Φεύγοντας από την πληροφορική έχουμε το ενδιαφέρον λεξικό δημοσιογραφικών ορών και εκφράσεων του Θ. Βαμβακού που είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για μαθητές της Αγγλικής ως ένας τρόπος εμπλουτισμού του λεξιλογίου τους και ένα μικρό λεξικό οικονομικών όρων.
Λεξικά Αρχαίων Ελληνικών
Εξέχουσα περίπτωση αποτελεί το λεγόμενο Perseus Project του Πανεπιστημίου του Harvard που εμπεριέχει το περίφημο λεξικό των Liddell-Scott-Jones. To Perseus Project είναι μια συλλογή όλων των αρχαίων ελληνικών κειμένων. Μπορεί κανείς να τα διαβάσει είτε στα ελληνικά (είτε με λατινικούς χαρακτήρες είτε κατεβάζοντας τις πολυτονικές γραμματοσειρές που προτείνει) είτε σε αγγλική μετάφραση. Μπορεί επίσης να κάνει αναζήτηση για να βρει ένα χωρίο ή απλά να δει πώς χρησιμοποιείται μια λέξη ή έκφραση. Εκτός από το λεξικό των Liddell-Scott-Jones ο κόμβος του Perseus Project περιέχει και κάποια άλλα εργαλεία όπως λεξικό λατινικών, εργαλείο μορφολογικής ανάλυσης και εργαλείο μέτρησης της συχνότητας μιας λέξης. Περισσότερα λεξικά στη σελίδα αρχαίων ελληνικών του translatum καθώς και περισσότερους συναφείς πόρους στη σελίδα των ελληνικών ηλεκτρονικών κειμένων.
Λεξικά αργκό
Ίσως είναι ένα από τα σημεία των καιρών το γεγονός ότι έχουμε περάσει από την εποχή που το διαδίκτυο μιμούταν τον Γουτεμβέργιο (τα έντυπα) στην εποχή που ο Γουτεμβέργιος μιμείται το διαδίκτυο. Ένα τρανταχτό παράδειγμα αυτού είναι το γεγονός ότι ένα από τα πληρέστερα και πιο εκσυγχρονισμένα λεξικά αγγλικής αργκό που κυκλοφορούν (Jonathon Green, The Cassell Dictionary of Slang, Cassell, 1998, σελ. 1316, 14.400 δρχ. Ελευθερουδάκης / 17.400 δρχ. Παπασωτηρίου, $17,95 Barnes and Noble) παραθέτει στη βιβλιογραφία του δεκαοχτώ δικτυακούς τόπους! Ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον site με λεξικά αργκό σε πολλές γλώσσες είναι τα Alternative Dictionaries. Θα βρείτε και ένα μικρό με ελληνική αργκό όπου θα μάθετε ότι «μάγκας» (τη γράφει μάλιστα ως «munga») στα αγγλικά είναι «dude». Άλλα ενδιαφέρονται λεξικά αργκό για τα αγγλικά είναι το British Slang Dictionary, το λεξικό των ναρκωτικών, Dictionary of Street Drug Slang Terms, το λεξικό αγγλικής αργκό ρίμας (Cockney rhyming slang) στο όπου μαθαίνουμε ότι trouble and strife («μπελάς και βάσανο») σημαίνει wife («σύζυγος»).
Λίστες με λεξικά
Αν δε μείνατε ακόμα ικανοποιημένοι οι παρακάτω σύνδεσμοι θα σας οδηγήσουν σε τόσα λεξικά ώστε να πάθετε αλλεργία! Αρχίζουμε με το Your Dictionary, ένας κατάλογος με λεξικά σε 230 γλώσσες. Συνεχίζουμε με τον κατάλογο των λεξικών του Onelook με 842. Μετά πάμε στον κατάλογο του Linguist. Θέλετε και άλλα; Μπορείτε να πάτε στο Translator’s Home Companion όπου περιέχεται πλήθος συνδέσμων με ενδιαφέρον για μεταφραστές. Για τους μεταφραστές λογοτεχνίας υπάρχει μια ειδική συλλογή πόρων που συμπεριλαμβάνει και σχετική βιβλιογραφία. Ένας πολύ καλός σύνδεσμος με πόρους για μεταφραστές το οποίο περιέχει λεξικά, συνδέσμους για αυτόματη μετάφραση, άρθρα σχετικά με το επάγγελμα του μεταφραστή, μεταφραστικά σωματεία, καθώς και τη δυνατότητα δωρεάν δημοσίευσης σελίδας με βιογραφικά μεταφραστών είναι αυτός του ForeignWord.Τέλος, ιδιαίτερα ενδιαφέρον για μεταφραστές παρουσιάζει ένα γλωσσάρι με όρους μετάφρασης που βρίσκεται στον γενικότερο κατάλογο λεξικών και γλωσσικών πόρων του W. Leman. Έναν κατάλογο με... καταλόγους λεξικών θα βρείτε και στην αντίστοιχη σελίδα του translatum
Αυτόματη Μετάφραση (Machine Translation) στο Διαδίκτυο
Σήμερα υπάρχουν αρκετοί κόμβοι που παρέχουν δωρεάν αυτόματη μετάφραση από το διαδίκτυο, σε διάφορες γλώσσες (μέχρι και… Γιαπωνέζικά!) με ποικίλη αξιοπιστία. Ένα είναι το σίγουρο: ότι δεν απειλείται η δουλειά κανενός μεταφραστή από αυτά. Τρεις από τους πιο γνωστούς κόμβους αυτόματης μετάφρασης είναι αυτός του Altavista που μεταφράζει από και προς τις ακόλουθες γλώσσες, Αγγλικά, Γαλλικά, Ιταλικά, Ισπανικά, Πορτογαλικά) ο (http://www.freetranslation.com ) και ο κόμβος της Systran Υπάρχει μάλιστα και ένας που μεταφράζει σε 625 ζεύγη γλωσσών, μεταξύ αυτών και Ελληνικά! (http://www.tranexp.com/InterTran.cgi ). Ο αρχικός ενθουσιασμός μου όμως μετριάστηκε όταν μετά από μερικά τεστ κατάλαβα ότι οι δυνατότητές του ήταν αρκετά περιορισμένες. Για παράδειγμα, την αγγλική φράση «You have to go now, it is closing time» τη μετέφρασε ως «Έχεις σε πηγαίνω τώρα, είναι κλείσιμο ώρα». Δοκιμάζοντας από τα Ελληνικά προς τα Αγγλικά τα πράγματα ήταν ακόμα χειρότερα καθώς δεν κατάφερνε καν ν’ αναγνωρίσει απλές ελληνικές λέξεις.Πρόσφατα, είδαμε και κάποιες εφαρμογές της Systran να βγαίνουν όχι μόνο στο διαδίκτυο αλλά και να κυκλοφορούν και ως εμπορικές εφαρμογές αυτόματης μετάφρασης οι οποίες περιλαμβάνουν και μετάφραση από / προς Γαλλικά / Αγγλικά / Ελληνικά. Για περισσότερα στους αποκλειστικούς αντιπροσώπους για τα ελληνικά την MLS. Πράγματι, η Systran είναι η μόνη που έχει δουλέψει τόσο πολύ τα ελληνικά και για του λόγου το αληθές δεν έχετε παρά να πειραματιστείτε στο https://www.translatum.gr/indexgr.htm#mt. Μην ξαφνιαστείτε που όταν εμφανιστούν τα αποτελέσματα θα λέει Wordllingo αντί για Systran - στην ουσία είναι η ίδια "μηχανή". Ένας λεπτομερής κατάλογος με δικτυακούς τόπους για την αυτόματη μετάφραση υπάρχει στο translatum.
Corpora (Σώματα Κειμένων σε Ηλεκτρονική Μορφή)
Όπως προαναφέραμε ένα corpus δεν είναι παρά μία συλλογή κειμένων σε ηλεκτρονική μορφή προσβάσιμη από το χρήστη. Ένα από τα σημαντικότερα corpora που βρίσκονται σε δωρεάν πρόσβαση στο διαδίκτυο είναι το British National Corpus. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με corpora στο (http://info.ox.ac.uk/bnc/corpora.html ).Πόσες φορές σάς έχει τύχει ν’ αναζητείται επί ματαίω ένα χωρίο της Αγίας Γραφής που έτυχε σε μία μετάφραση προς ευρέσεως τής επίσημης ελληνικής εκδοχής; Αυτό το πρόβλημα το λύνει ένας concordancer (εργαλείο ευρετηρίου) που εκτός της Αγίας Γραφής συμπεριλαμβάνει και κάποια άλλα αγγλικά κείμενα (Για να κατεβάσετε παρόμοια εργαλεία, καθώς και εργαλεία μεταφραστικών μνημών πηγαίνετε στη σελίδα Translation Memory Tools). Αν θα θέλετε όμως κάτι που να περιλαμβάνει ακόμα περισσότερα κείμενα δεν έχετε παρά να πάτε στη διεύθυνση (http://clwww.essex.ac.uk/ ) να επιλέξετε το On Line Services / Experimental WWW access to corpora / search engine / Limited Access / corpus / The Gutenberg Project. Κατόπιν θα έχετε τη δυνατότητα να επιλέξετε ένα ή περισσότερα κείμενα από τις εκατοντάδες ηλεκτρονικά βιβλία του Gutenberg Project και να κάνετε μια έρευνα για μια λέξη ή φράση κλειδί. Το μόνο μειονέκτημα είναι ότι, καθώς δεν μας δίνονται βιβλιογραφικές πληροφορίες, τα ευρήματα μπορεί να προέρχονται από οποιοδήποτε από τα βιβλία που είχαμε επιλέξει. Για όσους θέλουν τα αυτούσια ηλεκτρονικά κείμενα και δεν ενδιαφέρονται για αναζήτηση, μπορούν απλά να πάνε στον κόμβο του Gutenberg Project και να τα κατεβάσουν ως αρχεία κειμένου. Για να κατεβάσετε ένα txt αρχείο με την Αγία Γραφή στο πεδίο « title» γράψτε Bible και θα βρείτε διαφορετικές μεταφράσεις της Αγίας Γραφής στα αγγλικά αλλά και σε άλλες γλώσσες. Την Αγία Γραφή μπορείτε να βρείτε σε ακόμα περισσότερες γλώσσες. Ένα πρόγραμμα μελέτης και ανεύρεσης εδαφίων της Αγίας Γραφής το οποίο εμπεριέχει αρχαίο κείμενο, μετάφραση του Νεόφυτου Βάμβα και αγγλικό (King James version) θα βρείτε στον τόπο http://www.christianity.gr/. Περισσότερες εκδοχές της Αγίας Γραφής στα ελληνικά θα βρείτε στη σελίδα λήψης Αγίας Γραφής του translatum καθώς και στη σελίδα αναζήτησης Αγίας Γραφής.
Το καλύτερο δίγλωσσο corpus (Αγγλικά και Γαλλικά) το οποίο είναι προσβάσιμο δωρεάν από το διαδίκτυο είναι το Hansard Corpus και περιέχει τα πρακτικά της Βουλής του Καναδά (Δυστυχώς έχει πάψει να είναι δωρεάν αλλά μπορείτε να επωφελειθείτε από την δωρεάν δοκιμή μιας εβδομάδας που παρέχεται στου εγγεγραμένους χρήστες). Αν γράψετε μια έκφραση στα Γαλλικά ή τα Αγγλικά το πρόγραμμα θα εντοπίσει τα συμφραζόμενα και στις δύο γλώσσες και θα σας τα παρουσιάσει. Έτσι, ακόμα και άτομα που μεταφράζουν από τα Γαλλικά ή τα Αγγλικά μπορούν να ωφεληθούν αρκεί να γνωρίζουν και τις δύο γλώσσες. Αν για παράδειγμα συναντήσουν μια αγγλική λέξη ή φράση που δεν βρίσκεται στα λεξικά και περιέχεται μεταφρασμένη στο corpus, τότε, λόγω της «απλοποίησης» που γίνεται σε κάποιες ιδιωματικές εκφράσεις στη γαλλική απόδοση, θα μπορέσουν να συναγάγουν σχετικά εύκολα το ελληνικό ισοδύναμό της. Αν πάρουμε για παράδειγμα την αγγλική έκφραση pie in the sky και κάνουμε μια έρευνα στο Hansard, θα διαπιστώσουμε ότι στα Γαλλικά έχει μεταφραστεί με τους ακόλουθους τρόπους: «belles promesses», «irréalisable», «voeux pieux», «chimériques», «promesses en l’air». Έτσι, ακόμα και αν κανείς ξέρει ελάχιστα έως καθόλου Γαλλικά θα μπορέσει να συναγάγει από τις λέξεις που έχουν κοινές ρίζες με τα Αγγλικά (στη συγκεκριμένη περίπτωση ακόμα και με τα Ελληνικά καθώς έχουμε τη λέξη «chimériques») το νόημα τής ζητούμενης έκφρασης. Το ΙΕΛ (Ινστιτούτο Επεξεργασίας της Γλώσσας) Το ΙΕΛ, το οποίο υπάγεται στο Υπουργείο Ανάπτυξης και Τεχνολογίας αποτελεί τον σημαντικότερο οργανισμό ο οποίος ασχολείται με τη γλωσσική τεχνολογία στη χώρα μας. Οι δραστηριότητες του ΙΕΛ συμπεριλαμβάνουν την έρευνα πάνω στην αυτόματη μετάφραση, την τεχνολογία φωνής, την ηλεκτρονική λεξικογραφία, την εκπαιδευτική τεχνολογία και τις γλωσσικές εφαρμογές γραφείου που μας ενδιαφέρουν περισσότερο. Κρατικός οργανισμός ον, ουδένα εκπλήσσει το ότι έχει ήδη καθυστερήσει αρκετά στη εμπορική διάθεση των ιδιαίτερα αξιόλογων εφαρμογών του. Το ΙΕΛ διαθέτει στο διαδίκτυο ένα σώμα ελληνικών κειμένων γενικής γλώσσας συνολικού μεγέθους 20 εκατομμυρίων λέξεων. Ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να καλέσει κάποιες από τις προτάσεις αυτές χρησιμοποιώντας ως κριτήρια από μία ως τρεις λέξεις ή λήμματα ή γραμματικούς προσδιορισμούς. Επιπλέον ο χρήστης μπορεί να καθορίσει τη μέγιστη απόσταση μεταξύ των ζητούμενων λέξεων καθώς και το υποσύνολο κειμένων στο οποίο θα περιοριστεί η ανεύρεση. Τέλος υπάρχουν διαθέσιμα κάποια στατιστικά στοιχεία για το γλωσσικό περιεχόμενό του καθώς και η δυνατότητα εμφάνισης συμφραστικών πινάκων για κάποια λέξη που θα καθορίσει ο χρήστης. Ίσως το σημαντικότερο προϊόν γλωσσικών εφαρμογών γραφείου του ΙΕΛ να είναι το Tr·AID, μια εφαρμογή μεταφραστικής μνήμης. Η μεταφραστική μνήμη ενισχύει το έργο του μεταφραστή χρησιμοποιώντας ήδη μεταφρασμένο υλικό. To Tr·AID συγκρίνει τις νέες προς μετάφραση προτάσεις με άλλες ήδη μεταφρασμένες, με στόχο να εντοπίσει παρόμοιες ή όμοιές τους και να τις προτείνει στο μεταφραστή. Καθώς πολλές μεταφραστικές εργασίες παρουσιάζουν μεγάλο ποσοστό επαναληψιμότητας, η μεταφραστική μνήμη επιταχύνει την εργασία μας και εξασφαλίζει ορολογική ομοιομορφία. Αυτή η εφαρμογή διατίθεται, προς το παρόν, μόνο από το ΙΕΛ (Επιδαύρου και Αρτέμιδος, Μαρούσι, τηλ 6800959) και κοστίζει γύρω στο 1.200.000 δρχ. Προφανώς είναι ένα προϊόν που απευθύνεται σε μεταφραστικά γραφεία που ασχολούνται με ειδικευμένα κείμενα και έχουν μεγάλο κύκλο εργασιών. Επί του παρόντος, ετοιμάζεται και μία εκδοχή για freelancers η οποία θα είναι κατά πολύ πιο προσιτή. Ανάλογα προϊόντα του εξωτερικού έχουν ήδη εκδώσει light εκδοχές πακέτων μεταφραστικής μνήμης. Ορισμένα από τα πιο γνωστά προγράμματα μεταφραστικής μνήμης είναι το Trados Translator’s Workbench, το Eurolang Optimizer (δείτε και εδώ) και το IBM Translation Manager. Εκτός από το Tr·AID, το ΙΕΛ έχει κυκλοφορήσει στην αγορά την εφαρμογή ΣΥΜΦΩΝΙΑ (17.700 Παπασωτηρίου, simfonia@ilsp.gr ) η οποία είναι ένας «έξυπνος» ελεγκτής ορθογραφίας ιδιαίτερα χρήσιμος σε αλλοδαπούς που έχουν προβλήματα με τους αριθμούς και τα γένη! Ελεγκτές Μετάφρασης και άλλα εργαλεία Εκτός από τη μεταφραστική μνήμη υπάρχουν και άλλα εργαλεία που μπορούν να διευκολύνουν τη δουλειά του μεταφραστή. Μια λίστα από αυτά θα βρείτε στο Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ. Από τα σημαντικότερα είναι οι ελεγκτές μετάφρασης οι οποίοι έχουν την ικανότητα να εντοπίζουν μεταφραστικά λάθη όπως ψευδόφιλες λέξεις, παραλείψεις και λάθη στη μεταφορά αριθμών, ημερομηνιών, καθώς και να ελέγχουν την ορολογική συνέπεια του κειμένου.Επίσης υπάρχουν διάφορα συστήματα διευκόλυνσης πληκτρολόγησης (όπως ο Προκειμενογράφος το ευφυές σύστημα πληκτρολόγησης που ετοιμάζει το ΙΕΛ) που προτείνουν στο μεταφραστή την πιθανότερη λέξη κατά τη διάρκεια της πληκτρολόγησης (βλέπε επίσης εδώ). Από τις εφαρμογές που θα εξελιχθούν ιδιαίτερα στο μέλλον είναι και εφαρμογές αναγνώρισης φωνής ειδικά σχεδιασμένες για τις ανάγκες των μεταφραστών .Ακολουθήστε τον σύνδεσμο για μια εκτεταμένη εισαγωγή στα εργαλεία για μεταφραστές.
Ομάδες Νέων (News Groups) και Φόρουμ για τη μετάφραση
Κατ' αρχάς υπάρχει το Φόρουμ του translatum. Η πιο δημοφιλής ομάδα νέων είναι η matafrasis (εγγραφή | FAQ). Οι δύο διεθνείς ομάδες είναι η sci.lang.translation και έχει να κάνει με μεταφραστικά προβλήματα και γενικά πράγματα που αφορούν τους μεταφραστές. Η άλλη είναι η sci.lang.translation.marketplace που είναι ιδανική για όσους αναζητούν (ή προσφέρουν) μεταφραστική εργασία μέσω του διαδικτύου. Για να φτάσετε σ’ αυτές πηγαίνετε στο Google Groups το οποίο έχει τον μεγαλύτερο κατάλογο στο Διαδίκτυο με περίπου 600.000.000 αποθηκευμένα μηνύματα. Άλλον ένα κατάλογο με ομάδες νέων, ευκαιρίες για εργασία θα βρείτε στην αντίστοιχη σελίδα του translatum. Τέλος, άλλος ένας τρόπος να διαφημιστεί ένας μεταφραστής μέσω του διαδικτύου είναι το αρχείο μεταφραστών που συντηρεί το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου και στο οποίο μπορούν να εγγραφούν επαγγελματίες μεταφραστές βιβλίου. Είναι δυνατό να καταχωρήσει κανείς τα στοιχεία του στη βάση δεδομένων του ΕΚΕΒΙ ακόμα και μέσω του διαδικτύου. Στην ίδια διεύθυνση βρίσκεται και ο «οδηγός για μεταφραστές» ο οποίος περιέχει πλούσιες πληροφορίες όπως σχολές μετάφρασης, οργανισμούς μεταφραστών, επιδοτήσεις και δάνεια, βιβλιογραφία μεταφρασεολογίας, εργαλεία, ειδικό λογισμικό για την ελληνική, διαδικτυακούς πόρους, κ.τ.λ. Εκτός του οδηγού για μεταφραστές το ΕΚΕΒΙ διαθέτει και πολλά πρωτοποριακά αρχεία, όπως αρχείο βιβλιοπωλών, βιβλιοθηκών, εκδοτών, τυπογράφων, ελληνικών έργων μεταφρασμένων σε ξένες γλώσσες, κ.τ.λ.
Υποσημειώσεις
1] Μια στήλη από βασάλτη που ανακαλύφθηκε το 1799 στη Ρωσέττη της Αιγύπτου και φέρει τρίγλωσση επιγραφή (στα ιερογλυφικά, τη δημοτική γραφή της αρχαίας Αιγύπτου και τα Ελληνικά) καθιστώντας δυνατή την αποκρυπτογράφηση των ιερογλυφικών από το Γάλλο ανατολιστή Champollion
|
Translatum Journal 
